Op 23 april 2023 berichtte de Nederlandse krant NRC dat de minister van Buitenlandse Zaken (verder: de minister) een advies naast zich heeft neergelegd om te stoppen met het gebruik van profilerende software bij de beoordeling van Schengenvisumaanvragen. Doordat de software onderscheid maakt naar nationaliteit, afkomst, leeftijd en geslacht van de visumaanvrager, zou discriminatie in de hand worden gewerkt, aldus het advies. Mede op basis van deze kenmerken wordt een score berekend om het risico te bepalen dat de aanvrager niet tijdig terug zal keren naar het land van herkomst. Dit wordt ook wel het 'vestigingsgevaar' genoemd. Wij zien regelmatig dat visumaanvragen op deze grond worden afgewezen.
Neem bijvoorbeeld Ahmed. Hij is 64 jaar oud, woont in Marokko en heeft de Marokkaanse nationaliteit. Zijn dochter Nera woont in Nederland en gaat binnenkort bevallen van haar eerste kind. Ahmed wil zijn dochter graag steunen in de periode rondom de bevalling, en aanwezig zijn bij de geboorte. Om die reden vraagt Ahmed in Rabat een Schengenvisum voor kort verblijf aan.
Afwijzing
Twee weken later ontvangt Ahmed een schriftelijke afwijzing van zijn aanvraag. Daarin staat dat er "redelijke twijfel bestaat over het voornemen het grondgebied van de lidstaten voor het verstrijken van het visum te verlaten". Ter toelichting is onder meer een standaard tekstblok in de beslissing opgenomen, waarin staat dat "de sociale en/of economische binding met het land van herkomst onvoldoende is aangetoond dan wel zeer gering is gebleken."
De beslissing is niet toegespitst op de persoonlijke situatie van Ahmed. Het wordt hem dan ook niet duidelijk welke concrete omstandigheden maken dat de minister niet gelooft dat hij tijdig terug zal keren. Samen met een advocaat maakt hij bezwaar tegen de afwijzing.
Na lange tijd ontvangt de advocaat het dossier van de ambassade in Rabat. Daarin staat onder meer als reden voor de afwijzing dat Ahmed een "gepensioneerde weduwnaar is, geen familieleden tot zijn last heeft en geen zwaarwegende maatschappelijke verplichtingen heeft die hem ertoe nopen tijdig terug te keren".
Ahmed is inderdaad een gepensioneerde weduwnaar. Maar hij woont al zijn hele leven in Marokko, waar familieleden en vrienden wonen met wie hij een hechte band heeft. Bij de aanvraag had hij bewijs gevoegd van zijn pensioenuitkering, wat weliswaar geen vetpot is maar voldoende om in Marokko van te kunnen leven. Alhoewel de leefomstandigheden in Marokko niet hetzelfde zijn als in Europa, heeft Ahmed geen interesse om zijn leven in Marokko in te ruilen voor een illegaal of onzeker bestaan in Nederland. Hij vraagt zich af wat hij nog meer kan doen om de minister ervan te overtuigen dat hij tijdig terug zal keren.
Economische en sociale binding
Voor het bezwaar adviseert de advocaat Ahmed om nog meer documenten aan de minister te sturen om zijn economische en sociale binding met Marokko te onderbouwen. Hoe sterker deze binding is, hoe eerder de minister aanneemt dat Ahmed na zijn bezoek aan zijn dochter in Nederland op tijd zal terugkeren naar Marokko. De beoordeling van de sociale en economische binding met het land van herkomst is met name gebaseerd op de stabiliteit van het inkomen, de financiële situatie en de familiebanden van de aanvrager.
In het algemeen kan de economische binding worden aangetoond met bijvoorbeeld recente bankafschriften, een arbeidsovereenkomst of werkgeversverklaring, bewijs van pensioenuitkering en een eigendomsakte van onroerend goed. De sociale binding kan onder meer worden onderbouwd met uittreksels van de burgerlijke stand, bewijzen van inschrijving bij school of universiteit, gezamenlijke bankrekeningen of huurcontracten, huwelijks- en geboorteakten, verklaringen van derden en foto's.
Ahmed probeert zoveel mogelijk aanvullende bewijsstukken te verzamelen. In het bezwaarschrift herinnert de advocaat de minister eraan dat de sociale en economische binding met het land van herkomst volgens de rechtspraak als 'communicerende vaten' moeten worden beschouwd. Dit betekent dat als er een minder sterke economische binding wordt aangenomen, dit kan worden gecompenseerd door een sterke sociale binding, en vice versa. Daarnaast zou de minister rekening moeten houden met de omstandigheid dat sommige documenten die in Nederland zeer gebruikelijk zijn, in andere landen niet of lastiger kunnen worden verkregen.
De minister heeft een ruime beoordelingsmarge, wat betekent dat er minder ruimte is voor een rechter om tot een ander oordeel te komen zolang een aantal belangrijke beginselen door de minister in acht zijn genomen. Zo is de minister verplicht om besluiten deugdelijk te motiveren, zorgvuldig onderzoek te doen naar de individuele omstandigheden van de betrokkene en na te gaan of de afwijzing onevenredige gevolgen heeft wanneer de persoonlijke belangen voldoende zijn betrokken.
Doel en omstandigheden
Wanneer redelijke twijfel bestaat over het voornemen om tijdig terug te keren, bestaat volgens de minister het risico dat de aanvrager naar Nederland migreert met een ander doel dan 'kort verblijf'. In de afwijzing van de visumaanvraag staat daarom ook vaak dat 'het doel en omstandigheden van het voorgenomen verblijf onvoldoende zijn aangetoond'. Wanneer vestigingsgevaar wordt aangenomen, trekt de minister de conclusie dat het bij de aanvraag opgegeven doel, familiebezoek in het geval van Ahmed, een dekmantel is voor het 'echte' doel: permanent verblijf in Nederland.
Faciliterend visum
In tegenstelling tot een visum kort verblijf, mag het vestigingsgevaar bij een aanvraag voor een faciliterend visum geen rol spelen. Dit visum kan aangevraagd worden door een familielid van een EU/EER-burger of door de daadwerkelijk verzorger of het minderjarige broertje of zusje van een Nederlands minderjarig kind (Chavez-Vilchez). In dat geval hoeft niet te worden aangetoond dat sprake is van voldoende sociale en economische binding met het land van herkomst. Het doel van een faciliterend visum is namelijk juist vestiging in Nederland bij dat familielid. De minister is volgens het EU-recht verplicht om daarbij te faciliteren door een visum te verlenen, zodat het afgeleid verblijfsrecht op grond van EU-recht kan worden verwezenlijkt.
In het geval van Ahmed is dat niet aan de orde. Hij heeft geen plannen om zich te vestigen in Nederland. Hij wil slechts zijn dochter kunnen bijstaan in de laatste fase van haar zwangerschap en kennismaken met zijn nog ongeboren kleinkind. Een positief besluit op het bezwaar stelt hem daartoe, hopelijk op tijd voor de bevalling, in staat.
Discriminerende algoritmen
Scenario's als die van Ahmed komen regelmatig voor in onze praktijk. Vooral alleenstaande gepensioneerden of jonge mensen zonder gezin, afkomstig uit niet-Westerse, minder welvarende landen, worden geconfronteerd met het vermoeden van vestigingsgevaar. Dat vermoeden is niet altijd terecht en, zoals volgt uit het nieuwsbericht van NRC, mogelijk gebaseerd op discriminerende algoritmen. Een advocaat kan helpen om een visumaanvraag zo goed mogelijk voor te bereiden, of om een afwijzing aan te vechten in bezwaar.
Wilt u meer informatie over visa voor kort verblijf, of over faciliterende visa, neem dan contact op met Lotte van Diepen of Danielle Snaathorst.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.