Günümüzde uluslararası deniz taşımacılığında kullanılan ticari belgelerin yaklaşık %96'sı hala kağıt tabanlıdır.1 Ne yazık ki, her yıl 11 milyar metrik ton kargo, 44,5 milyon kağıt belge ile sevk edilmektedir.2
Ancak 15 Şubat 2023'te DCSA, 2030 yılına kadar elektronik Konşimento (eBL) kullanımını %100'e çıkarmak için çok taraflı yüklenicinin bulunduğu bir anlaşma yaptığını duyurdu.3 Bu duyuruda e-konşimento'nun doğrudan maliyetlerde 6.5 milyar dolar tasarruf sağlayabileceği, yıllık küresel ticarette 30-40 milyar dolar büyüme sağlayacağı ve çevresel sürdürülebilirliği arttıracağının altı çizildi.4
Bizler de okuyacağınız bu satırları, e-Konşimento uygulaması geçiş sürecine dahil olan herkes için faydalı bir rehber olması ve %100 e-konşimento amacını gerçeğe dönüştürmek için bundan sonra hangi adımların gerekli olduğuna ışık tutmak amacıyla hazırladık.
KONŞIMENTO VE E-KONŞIMENTO ARASINDAKI FARKLAR NELERDIR?
Konuya girmeden önce konşimentonun ne olduğunu hatırlamamızda fayda var:
Konşimento nedir?
Türk Ticaret Kanunu'nun 1228. maddesine göre konşimento: "bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir." Konşimentonun meşru hamili, eşyayı teslim almaya yetkilidir (TTK m. 1230/1). Şu halde konşimentonun (i) eşyanın teslim alındığını, (ii) bir taşıma sözleşmesi yapıldığını ve (iii) eşyanın sahipliğini ispatlama fonksiyonları bulunur.5
E-Konşimento nedir?
Rotterdam Kuralları'nın 1/18 inci maddesinde, tam olarak elektronik konşimento değil ancak elektronik taşıma senedi tanımlanmıştır. Bu tanıma göre elektronik taşıma kaydı: "Taşıma sözleşmesi kapsamında taşıyan tarafından elektronik iletişim aracılığıyla oluşturulmuş bir ya da birden çok mesaj içerisindeki, elektronik taşıma kaydının taşıyan tarafından düzenlendiği anda veya düzenlenmesini takiben kendisine eklenen veya diğer bir şekilde ilişkilendirilme yoluyla elektronik taşıma kaydının bir parçası hâline gelen, elektronik taşıma kaydı ile uygun şekilde bağdaştırılabilen bilgiyi de içeren: (a) Taşıyanın veya Taşımayla İlgili İfa Eden Tarafın taşıma sözleşmesi kapsamında eşyayı teslim aldığını ispat eden ve (b) Taşıma sözleşmesini ispat eden veya içeren, bilgidir."6
Şu halde elektronik konşimento "Elektronik ortamda düzenlenen, kâğıt konşimentonun geçerli olması için gerekli asgari unsurları içeren ve elektronik güvenli imzayla imzalanan, elektronik ortamda depolanan, transfer edilen ve hak sahibine veya temsilcisine teslim edilen, yükün taşınmak üzere teslim alındığını ve taşıma sözleşmesi kapsamında taşınacağını ve varma yerinde teslim edileceğini kanıtlayan taşıma senedi" olarak tanımlanabilecektir.7
Şu anda e-konşimentoların düzenlenmesi ve yönetilmesi için birden fazla platform bulunmaktadır. WAVE BL, CargoX, edoxOnline, essDOCS bunlardan birkaçıdır. Bu e-konşimento platformlarından bazıları merkezi olup, süreç merkezden işlenmektedir. essDOCs bunlardan bir tanesidir. Diğerleri ise (WAVE BL, Cargo X, edoxOnline) merkezi olmayan ve işlemlerin blockchain teknolojisi kullanılarak dağıtılmış bir defter ağı üzerinde gerçekleştirildiği ağlardır.
E- KONŞIMENTONUN 5 TEMEL AVANTAJI
1. Daha Güvenli
Belgenin Kaybolması, sahtecilik veya dolandırıcılık riski bulunmamakta
Kâğıt konşimento; kaybolma, hasar görme veya sahteciliğe maruz kalma riski altındadır. Resmi bir belge olarak, belgede tahrifat yapılması yasadışı sevkiyatlara, yanlış beyan edilmiş kargoya veya sevkiyatların yetkisiz taraflara verilmesine neden olabilir.9
Merkezi olmayan e-konşimento uygulamaları, tüm işlemleri merkezi olmayan bir blockchain ağı üzerinde işleyerek tüm bu sorunları çözer. Veriler şifrelenir, çoğaltılamaz ve erişim yalnızca doğru zamanda yetkili tarafla sınırlıdır. Kayıp, hasar, dolandırıcılık veya sahtecilik riski neredeyse sıfıra indirgenmiş olur. McKinsey Global Institute tarafından yapılan bir çalışma, e-konşimento'nun yaygın olarak benimsenmesi yoluyla yasadışı ticaretin küresel olarak %10 ila 15 oranında azaltılabileceğini öngörmektedir.10
Daha da önemlisi, e-konşimento artık sigortacıların desteğine de sahiptir. The International Group of P&I Clubs artık e-konşimento uygulamalarını tanımaktadır.11
2. Daha Hızlı
Belgeler haftalar yerine saniyeler içerisinde transfer edilebilmekte
Eşyanın deniz yoluyla yolculuğunun tamamlanabilmesi için konşimento gönderilene ulaştırılmak amacıyla 10 defaya kadar kuryeye verilebilir ve bu süreç de birkaç hafta sürebilir. Kuryede herhangi bir aksaklık veya dokümantasyonla ilgili diğer sorunlar, eşyanın varış noktasında teslim alınmamasına neden olan gecikmelere neden olabilir, bu da zaman kaybına ve demuraj ücretleri gibi ek maliyetlere de neden olur.
Ancak e-konşimento, sevkiyatın hitama ermesi için gereken süreyi önemli ölçüde azaltır. Ayrıca, belgelerle ilgili ortaya çıkabilecek herhangi bir sorun, yeni kağıt belgelerin yazdırılmasına ve kargoya verilmesine gerek kalmadan çok daha hızlı bir şekilde çözülebilir.
3. Daha Yeşil
Kağıtsız Süreç, Azaltılmış Karbon Ayak İzı̇
Okyanus taşımacıları tarafından her yıl yaklaşık 45 milyon konşimento (ve milyarlarca sayfa) düzenlenmektedir. Belgenin dünyanın dört bir yanına gönderilmesiyle ilişkili karbon emisyonlarına ek olarak, kağıt konşimento ticaret dokümantasyonu için tamamen çevresel olarak sürdürülemez bir yaklaşımdır.
Tamamen dijital bir çözüm olan e-konşimento, ticaret dokümantasyonu için daha temiz, daha çevreci ve daha sürdürülebilir bir yaklaşımdır.
McKinsey Global Institute tarafından yapılan bir araştırmada, e-konşimento'nun %100 kullanma seviyelerine ulaşması halinde yılda 28.000 ağacı kurtaracağını, bunun da yaklaşık 39 futbol sahası büyüklüğünde bir ormana eşdeğer olduğunu tahmin edilmektedir.12 ESCAP (Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu) tarafından yapılan araştırma, ticaretle ilgili düzenleyici prosedürlerin tamamen dijitalleştirilmesinin her bir uçtan uca işlem için 32 ila 86 kg CO₂ tasarrufu sağlayabileceğini göstermektedir.13
4. Daha Basit
Kullanımı Kolay Platform, Her Cihazdan Erişilebilir ve 7/24 Kullanılabilir
Kağıt Konşimentoya yetkili taraf herhangi bir nedenle fiziksel olarak erişemezse, taşıma nihayete erdirilemez. Ancak e-konşimentoya her zaman, her yerden, herhangi bir cihazdan erişilebilir, aksamalara karşı koruma sağlar ve daha hızlı işlem yapılmasına olanak tanır. Dijital bir belge olarak, daha akıllı, daha kolay ve anında bir çözüm sunarak insanların ofiste olmalarına gerek kalmadan zaman dilimleri arasında işbirliği yapmalarına olanak tanır. Esnek çalışma düzenlemeleri dünya genelinde daha yaygın hale geldikçe, e-konşimentoya anında erişim sağlamak olası gecikmeleri azaltır ve işlem süresini hızlandırmaya yardımcı olur.
5. Az Maliyetli:
Daha Az Kurye Ücreti, Daha Az İş Yükü ve Sıfır Evrak İşi
DCSA araştırması, e-konşimentonun sadece %50 oranında benimsenmesiyle sektörün yılda 4 milyar ABD dolarına kadar tasarruf edebileceğini göstermektedir ve McKinsey'in - 'Milyarlarca dolarlık kağıt tıkanıklığı: Dokümantasyonu dijitalleştirerek ticaretin kilidini açmak'14 başlıklı makalesi, fiziksel konşimento transferinden vazgeçmenin yük ilgilileri için doğrudan maliyetlerde yılda 6,5 milyar ABD doları tasarruf sağlayabileceğini öne sürmektedir.
Milletlerarası Ticaret Odası'na (ICC) göre, kağıt temelli süreçler özellikle birçoğu gerekli finansmanı sağlayamayan KOBİ'lerin üzerinde olağanüstü bir yük oluşturmaktadır. Dijital dokümantasyon, küresel ticaretin maliyetini azaltacak ve muhtemelen yıllık 1,5 trilyon dolarlık küresel ticaret finansmanı açığını (talep edilen ancak reddedilen ticaret finansmanı miktarı) azaltacaktır. McKinsey'in analizi, e-konşimentonun nakliye ekosistemine 15,5 milyar dolardan fazla doğrudan fayda ve 40 milyar dolara kadar artan ticaretin kilidini açabileceğini göstermektedir.15
Elektronik Konşimentoya Geçişin Önündeki Engeller
2023 TPM17 (Long Beach Yıllık Küresel Konteyner Taşımacılığı Konferansı) ile Startup'lar ve teknoloji sağlayıcılarından e-konşimento uygulamasının yaygın olarak benimsenmesini nasıl gerçeğe dönüştürebileceği ele alınırken entegrasyon, API'ler (Uygulama Programlama Arayüzü), otomasyon ve veri kalitesi gibi konulara da odaklanılarak 2030 yılına kadar e-konşimento'nun %100 kullanma seviyelerine ulaşması hedefi ortaya konuldu.
İşbu başlıkta, bu hedefe ulaşmanın önündeki üç büyük engeli ve bunların nasıl aşılacağına dair bazı çözümleri inceleyeceğiz.
1. Müşterek Çalışma ve Standardizasyon
Bolero, Seadocs, Wave, E-Title, Tradelens gibi farklı elektronik konşimento platformlarının kullanımda olması, bu sistemlerin uluslararası ticaret yapan şirketler için bu platformların evrensel kabulü hususunda bir zorluk olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer bir deyişle, her teknoloji çözüm sağlayıcısının kendi e-konşimento yöntemi bulunmaktadır. Bu tarz yöntem farklılıkları ise erken ele alınmazsa her platforma özel e-konşimento ile karşılaşabileceğimiz anlamına gelecektir. Bu ise uzun vadede sürdürülemez bir durumdur. Zira WAVE BL, Bolero, CargoX, edoxOnline, essDOCS veya gelecekteki başka bir platformda düzenlenen bir e-konşimentonun, platformlardan herhangi biri tarafından kolayca yönetilmesi ve erişilmesi gerekir. Eğer e-konşimento tek bir platform tarafından düzenlenirse, işleme dahil olan her tarafın da aynı platformu kullanması gerekecektir ki bu da evrensel standardizasyonu sağlamış olacaktır. DCSA (Digital Container Shipping Association) bu standartizasyonu sadece e-konşimento için değil, konteyner taşımacılığı sektöründe dijital dokümantasyonun geleceği için de bir temel oluşturmak amacıyla önermiş ve savunuculuğunu yapmıştır. Bu standartizasyon aynı zamanda UN/CEFACT (Birleşmiş Milletler Ticaretin Kolaylaştırılması ve Elektronik Ticaret Merkezi)(18) çok modlu taşımacılık referans veri modeliyle de uyumlu olacaktır ve birleşik bir endüstri çabasıyla dijitalleşmeyi hızlandıran küresel bir endüstri çerçevesi sağlayacaktır.
2. Tüm Tarafların Desteği
Konşimento; gönderici, taşıyan, yükleten, gönderilen, gümrükler, bankalar ve sigortacıları ilgilendirdiğinden, tüm bu tarafların e-konşimentonun önemini kavramaları ve taşımacılık ilişkisine elektronik uygulamayı entegre etmeleri gerekmektedir.
Örneğin, konteyner taşımacılığı finansmanında önemli bir rol oynayan bankalar eğer e-konşimento uygulamasını benimsememişse, müşterisinin bu uygulamayı benimsemesinin bir anlamı kalmayacaktır ya da göndericinin bankası e-konşimento uygulamasını benimsemişse bile gönderilenin bankasının benimsememesi durumunda kağıt konşimento kullanmak zorunda kalınacaktır.
Ancak birçok banka şimdiden inisiyatif almaya başlamış durumda. Örneğin; Société Générale, kendisine ait Payment & Transaction Banking Business Accelerator ile yeni çözümler benimsemekte ve daha iyi dijital ödeme çözümleri için WAVE BL ve diğer fintech'lerle işbirliği yapmaktadır. HSBC gibi diğer bankalar da e-konşimento uygulamasını benimseme konusunda destek göstermeye başlamıştır.
Bu açıdan, kısa vadede e-konşimentoyu benimsemeyen bankalar bir engel teşkil edecek olsa da, zaman içinde e-konşimentoyu kabul etmeyen bankalar müşteri kaybetme riskiyle karşı karşıya kalacaktır. E-konşimento desteği sunan bankalara geçmek isteyen birkaç büyük müşteri, bankaların elektronik dönüşümü hızlandırmak için ihtiyaç duydukları teşviki sağlayacaktır.
Aynı durum gümrükler için de geçerlidir. Singapur ve Birleşik Krallık gibi ülkelerin gümrük makamlarının e-konşimentoyu benimseme konusunda öncülük etmiştir. Bu itibarla; ticaret hacmi, devlet desteğinin derecesi ve dijital dokümantasyonlaşma oranı, bir ülkenin e-konşimentoyu ne kadar çabuk benimseyip kabul edeceğini belirlemede kilit faktörler olacaktır.
Ayrıca e-konşimento uygulamasının benimsenmesine yardımcı olmak için The Future International Trade (FIT) Alliance gibi girişimler kilit bir rol oynayacaktır. DCSA, BIMCO, FIATA, International Chamber of Commerce (ICC) ve SWIFT arasında bir işbirliği olan FIT, her kuruluşun uluslararası ticaret belgelerinin dijitalleştirilmesini standartlaştırmak için birlikte çalışmayı taahhüt ettiği bir mutabakat zaptıdır.
Bu şekildeki küresel, sektörler arası işbirlikleri, e-konşimentonun benimsenmesini ve küresel ticarette dijital belgelerin geleceğini hızlandırmak için elzemdir.
3. Tüm Taşımacılık Belgelerinin Dijitalizasyonu
2030'a kadar e-konşimentonun tam olarak benimsenmesi hedeflerine ulaşmak sadece konşimentonun dijitalleştirilmesinden ibaret değildir, aynı zamanda diğer taşımacılık belgelerinin de dijitalleştirilmesini gerektirecektir. Bu açıdan e-konşimento dijital dokümantasyon devriminin ilk adımı olacaktır.
Eğer bir taşımacılık hala kağıt dokümantasyon gerektiriyorsa, e-konşimentonun uygulanabilirliği (ve belki de benimsenmesi) de sınırlı olacaktır. Örneğin, taşımacılık konusu bazı eşyalar için Konşimentonun yanı sıra menşe/özgünlük sertifikaları veya malların ithalatçı ülkenin yönetmelik ve standartlarını karşılamasını sağlayan sağlık sertifikaları gibi başka belgeler de gereklidir. Bunlar birçok eşya türü için geçerli olsa da, en yaygın olarak soğutuculu taşımacılıklarda görülür.
Bu tarz destekleyici belgeler hala kağıt tabanlı olduğu sürece, e-konşimentoyu benimsemek daha da zorlaşmış olacaktır. Nitekim, bu gönderiler e-konşimentonun hızından, verimliliğinden ve güvenliğinden faydalanabilirken, kağıt belgelerin damgalanmasını ve imzalanmasını beklemek bu etkiyi ortadan kaldırabilecektir.
Sonuç olarak, 2030'a kadar tam benimseme hedefine ulaşmak için odak noktasının yalnızca e-konşimentodan tüm ticari belgelerin dijitalleştirilmesine kaydırılması gerekmektedir. Eğer bu elektronik dönüşüm paradigmasını ne kadar erken benimseyebilirsek, faydalarını da o kadar erken elde edebiliriz.
Türk Hukukunda Elektronik Konşimento
Hukuken geçerli bir konşimentonun varlığı i) yazılı bir belge (senet) bulunması ve bu belgenin ii) yetkili ve sorumlu kişilerce imzalanmış (onaylanmış) olması halinde mümkündür.
i) bakımından bir değerlendirme yapılacak olursa;
TTK 1228, konşimentonun hukuken geçerli olabilmesi için asgari standartları aşağıdaki gibi belirlemiştir. Bu durumda TTK m. 1229/1'de sayılan unsurlardan bir veya birkaçının bulunmamış olması konşimentonun geçerliliğini etkilemeyecektir:
1-) Bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan,
2) Eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye yüklendiğini gösteren ve
3) Taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu taahhüdünü içeren şartları içermesi zorunludur.
Bu durumda kanunun aradığı asgari şartların sağlandığı fiziksel bir belge ile elektronik ortamda hazırlanan yine bu şartları sağlayan belge arasında hukuki geçerliliği etkileyecek bir fark farkın olup olmayacağı analizinde TBK 14/2 önemli bir rol oymnayacaktır. Buna göre "...güvenli elektronik imza ile gönderilip saklanabilen metinler de yazılı şekil yerine geçer." Dolayısıyla elektronik ortamda hazırlanan bir belge de, yazılı ortamda hazırlanan bir belge gibi hukuken geçerlidir.
ii) bakımından bir değerlendirme yapılacak olursa;
TBK 14/1 gereğince: "Yazılı şekilde yapılması öngörülen sözleşmelerde borç altına girenlerin imzalarının bulunması zorunludur." Ve TBK m. 15/1'e göre ise "Güvenli elektronik imza da, el yazısıyla atılmış imzanın bütün hukuki sonuçlarını doğurur." Bir diğer ifadeyle kanunda sayılan bu şartları sağlayan güvenli elektronik imza, elle atılan imza ile aynı hukukî sonucu doğurur.
Dolayısıyla Türk hukukuna göre elektronik ortamda hazırlanan bir konşimento hukuken geçerli sayılacaktır.
E-konşimento, kıymetli evrak niteliğini haiz olacak mıdır?
TTK 1525/1 gereğince tarafların açıkça anlaşmaları şartıyla, ihbarlar, ihtarlar, itirazlar ve benzeri beyanlar; fatura, teyit mektubu, iştirak taahhütnamesi, toplantı çağrıları ve bu hüküm uyarınca yapılan elektronik gönderme ve elektronik saklama sözleşmesi, elektronik ortamda düzenlenebilir, yollanabilir, itiraza uğrayabilir ve kabul edilmişse hüküm ifade eder. TTK m. 1526/1'e göre ise "Poliçe, bono, çek, makbuz senedi, varant ve kambiyo senetlerine benzeyen senetler güvenli elektronik imza ile düzenlenemez. Bu senetlere ilişkin kabul, aval ve ciro gibi senet üzerinde gerçekleştirilen işlemler güvenli elektronik imza ile yapılamaz". Ancak konşimento bu hükme istisna olarak düzenlenmiş olup aynı maddenin ikinci fıkrasındaki "konişmento ve taşıma senedinin imzası elle ...veya elektronik herhangi bir araçla da atılabilir" düzenlemesiyle elektronik herhangi bir araçla imzalanan konşimentonun kıymetli evrak niteliğini haiz olacağı belirlenmiştir.
Yabancılık unsuru bakımından bir değerlendirme yapılacak olursa;
Uluslararası taşımacılık faaliyeti yabancılık unsurunu içermektedir. Zira 1526/2'nin devamındaki "... Düzenlendikleri ülke kanunlarının izin verdiği ölçüde bu senetlerde yer alacak kayıtlar... elektronik diğer araçlarla yazılabilir, oluşturulabilir, gönderilebilir" düzenlemesiyle yukarıdaki değerlendirmeler konşimentonun düzenlendiği ülke kanunu el verdiği ölçüde geçerli olacaktır. Buna göre bir konişmento Türkiye'de düzenlenmemişse veya MÖHUK madde 29 hükmü gereğince yabancı bir hukukun uygulanacağı durumlarda, yabancı hukuk e-konşimentoya elverdiği ölçüde taraflar elektronik ortamda bu belgeyi düzenleyebilecektir. Yukarıda mezkûr madde kanunda yer almasaydı bile TTK m. 767 hükmüne kıyasen yine aynı sonuca varılacağının altının çizilmesi gerekmektedir.
Footnotes
1. https://dcsa.org/newsroom/resources/disruption-and-the-case-for-digital-standards/
4. Bknz. 3 nolu dipnot.
5. Emine Yazıcıoğlu, Reyagan Kender, Ergon A. Çetingil, Deniz Ticareti Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2020, B.16, s. 365
6. Kısaca Rotterdam Kuralları olarak anılan işbu sözleşme "Kısmen Veya Tamamen Deniz Yoluyla Uluslararası Yük Taşınmasına İlişkin Sözleşme Hakkında Birleşmiş Milletler Konvansiyonu" olarak tercüme edilebilir. (United Nations Convention on Contracts for the International Carriage of Goods Wholly or Partly by Sea, New York 2008) 11 Aralık 2008 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 63. dönem toplantısında görüşülerek, kabul edilmiştir. (G.A.Res.63/122,U.N.GAOR,63rdSess.,U.N.Doc. General Assembly Resolution A/RES/63/122, Annex (Feb. 2, 2009))
7. Hacı Kara, "Deniz Ticaretinde Elektronik Konişmento ve Siber Güvenlik", TAAD, Yıl: 10, Sayı: 37 (Ocak 2019), s. 82
8. Elektronik Konişmento Altyapılarının Özellikleri'ni göstermektedir. Muhammet Mustafa ARIMAN, Sercan EROL, "Denizyolu Taşımacılığında Elektronik Konişmento Kavramı: Türkiye Açısından Mevzuat Analizi", Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi Cilt:15 Sayı:1 Yıl:2023, s. 116
11. https://www.bimco.org/insights-and-information/general-information/20230510-pandi
13. The Economic and Social Commission for Asia and the Pacific https://dcsa.org/wp-content/uploads/2022/06/DCSA-e-book-eBL-Streamlining-international-trade.pdf
15. Bknz. üst dipnot
16. Muhammet Mustafa ARIMAN, Sercan EROL, "Denizyolu Taşımacılığında Elektronik Konişmento Kavramı: Türkiye Açısından Mevzuat Analizi", Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi Cilt:15 Sayı:1 Yıl:2023, s. 114
17. The Annual Global Container Shipping Conference İn Long Beach
18. https://unece.org/trade/uncefact
19. Kara, a.g.m., s. 90
20. İşbu tablo Mevzuat Analizi sonucunu göstermekte olup. Muhammet Mustafa ARIMAN, Sercan EROL, "Denizyolu Taşımacılığında Elektronik Konişmento Kavramı: Türkiye Açısından Mevzuat Analizi", Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi Cilt:15 Sayı:1 Yıl:2023, s. 120'den aynen alınmıştır.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
