Özet

Küresel dünyada her geçen gün gerçekleşen teknolojik ve ekonomik gelişmeler her sektör ve faaliyet alanını etkilediği gibi kuşkusuz Sözleşmeler Hukuku alanını da etkilemiştir. Akıllı Sözleşmelerin mevcut dünya düzeninde geleneksel sözleşmelerin yerini aldığını söylemek için henüz erkendir. Ancak teknoloji ve altyapı sistemlerinde gerçekleşmesi muhtemel son derece önemli gelişmelerin ekonomiyi etkileyeceği ve bu sebeple globalleşen dünyada zamandan tasarruf etmek isteyen tüm kimselerin zamanla geleneksel sözleşmler yerine Akıllı Sözleşmeler'i tercih edeceği kaçınılmazdır. Bu makalemizde Akıllı Sözleşmelerin açıklanmasıyla birlikte Türk Hukuk Sistemindeki yerini ve dünyada kullanım şekline ilişkin örnekler vererek olabildiğince detaylı bir şekilde ele almaya çalıştık.

Abstract

Technological and economic developments taking place every day in the global world have affected every sector and field of activity, as well as undoubtedly affected the field of Contract Law. It is too early to say that Smart Contracts are replacing traditional contracts in the current world order. However, it is inevitable that the extremely important developments that are likely to occur in technology and infrastructure systems will affect the economy and therefore all those who want to save time in a globalized world will prefer Smart Contracts over traditional contracts over time. In this article, along with the description of Smart Contracts, we tried to cover their place in the Turkish Legal System and their use in the world in as detailed a way as possible by giving examples.

Giriş

Akıllı Sözleşmelerin izah edilmesi, globalleşen dünyaya ayak uydurabilmek adına gerek ticari hayatta bulunan kimseler gerekse hukukçular için oldukça önemlidir. Esasen Türk Borçlar Kanunundan temelini almakta olan Sözleşmeler Hukuku, gelişen ve büyüyen teknoloji ile yeni bir hal almakta ve geleneksel sözleşmelerden ayrılarak uzaklaşmaktadır. Blokzincir üzerindeki, bugünkü yaygın anlamıyla Akıllı Sözleşmeler, doktrindeki tasviri ile "dağıtık ve ademi merkeziyetçi bir platform üzerinde – blokzincir – depolanıp çoğaltılabilen, tüm bunlar sırasında ağ bilgisayarlarının devreye girdiği ve ortakalaşa tutulan defterlerde değişiklikler meydana getirebilen önceden tasarlanmış mantıksal kod/yazılımlardır."1 Akıllı Sözleşmelerin dünya ülkelerinde yer almasının yanı sıra Türk Hukuk Sisteminde uygulamaya geçmesiyle birlikte edinecek olduğu yer geleneksel sözleşmelerle kıyas yolu ile açıklanmaya çalışılacaktır.

  1. Akıllı Sözleşmelerin Tanımı

Akıllı Sözleşmeler (Smart Contracts) kısaca ve en basit şekilde, tarafların iradelerinin uyuşması halinde meydana getirilen geleneksel bir sözleşmede yer alan temel unsurların kodlara dökülmüş hali olarak tanımlanmaktadır. Akıllı Sözleşmeler kavramı, ilk defa 1994 yılında henüz kripto paralar yokken hem bilgisayar programcısı hem de hukuk profesörü olan Nick Szabo tarafından ortaya çıkarılmıştır.

Günümüzde hızlı bir şekilde yayılmakta olan Blokchain (Blok Zinciri) kavramı ile birlikte, üçüncü kişilerin sözleşmeye olan müdahalesi azaltılarak hatta tamamen ortadan kaldırılarak sözleşmelerin kurulabileceği, geçerliliğini sürdürebileceği ve tüm sonuçlarıyla tamamlanabileceği bir döneme girilmiştir. Blockchain teknolojisi bizlere yeni bir sözleşme ortamı oluşturmak ve kullanmak için fırsat vermektedir. Blokchain kavramı, şifrelenmiş işlem takibi sağlayan dağınık bir veri kayıt sistemidir. Blokchain düşünülenin aksine sisteme kaydedilen verilerin silinemez ve değiştirilemez olması sebebiyle bir veri tabanı değildir. Bu özelliğini verilerin biriktirildikleri blokları aynı bir zincir gibi, birbirlerine şifreleme algoritmaları ile bağlayarak saklamasına ve bu zincirin birçok kişiyle dağıtık olarak paylaşılmasından kaynaklanmaktadır.

  1. Akıllı Sözleşmelerin Uygulanışı

Akıllı Sözleşmelerin uygulanabilmesi için esas olan yazılımdır. Çünkü yazılım bir anlamda sözleşme hükümleri yerine geçmektedir. Böylelikle yazılımların akıllı sözleşmeler için kanun niteliği taşıdığını söylemek mümkündür.

Örneğin taraflar arasında düzenlenmiş bir tedarik anlaşmasında, tedarikçinin gönderdiği malların alıcıya ulaşıp ulaşmadığı otomatik sistemler tarafından takip edilecek ve mallar ulaştığı anda Akıllı Sözleşmeler'de yazılı "if... then..." kurallarına göre para alıcının hesabına kendiliğinden geçecektir. Kısaca akıllı sözleşmeler"eğer ... ise..." formülü ile yürümektedir.

Böylelikle, aracı kurumlara veya üçüncü kişilere ihtiyaç kalmayacak, dokümantasyon, onay veya işlem süreçleri hızlanmış olacak ve her bir işlem kaydı Blokchain sisteminde yer aldığından değiştirilemez birer kesin delil haline gelecektir. Bu arada belgelerin Blokchain sisteminde yer almasının tek başına Akıllı Sözleşme yaratmadığını, mutlaka bir teslimat üzerine yapılan ödeme veya kusur meydana geldiğinde gönderilen otomatik ihtar gibi eylemsel durumların söz konusu olması gerektiğinin altını çizmek isteriz.2

Bir diğer örnek olarak ev alım-satımını da Akıllı Sözleşmeleri kullanmak suretiyle gerçekleştirme yapabilme imkanı doğmaktadır. Taraflar karşılıklı olarak akıllı sözleşme yapma konusunda anlaştıkları takdirde sözleşmeyi imzaladıkları anda bu sözleşme blok zincirine dahil olacaktır. Bu aşamadan sonra para satıcının hesabına geçtiği anda, tapu da otomatik olarak alıcıya devredilecektir. Yapılması gereken sadece alıcı tarafından paranın satıcının hesabına gönderilmesi olacaktır. Bu işlem gerçekleştikten sonra sistem bunun teyidini aldığı anda, tapu devrini herhangi bir ek işleme gerek kalmaksızın otomatik olarak gerçekleştirecektir. Akıllı Sözleşmelere başka bir örnek de havayolu şirketleri ile gerçekleştirilen yolcu taşıma sözleşmeleri için verilebilir. İnternet üzerinden, bir havayolu firmasından akıllı bilet alındığı takdirde yapılmış olan işlem yolcu ve havayolu firması arasında Yolcu Taşıma Sözleşmesidir. Uçuş saatindeki her bir gecikme, havaalanı yönetiminden gelen verilerle doğrulanacak ve uçuş saatinde gecikilen her bir dakika başına yolcunun hesabına belirli bir yüzde ile iade gerçekleştirilecektir. Böylelikle yolcu, herhangi bir yere başvurmadan doğrudan iadesini hesabında görebilecektir.

  1. Akıllı Sözleşmelerin Özellikleri

Akıllı Sözleşmeler'in genel özelliklerinden bahsedecek olursak;

  • Akıllı sözleşmeler, blokzinciri altyapısında çalışan, yazılım kodu parçalarıdır.
  • Akıllı sözleşmeler, olay odaklı programlardır.
  • Akıllı sözleşmeler, oluşturulduktan sonra izlenmeye gerek duymadan otomatik olarak çalışır.
  • Akıllı sözleşmeler, merkezi otoriteden bağımsız, dağıtılmış yapıdadır.

Teknik altyapısı, düzenleme ve uygulama süreci dikkate alındığında Akıllı Sözleşmelerin geleneksel sözleşmelerden pek tabi farklı olduğu anlaşılmaktadır. Ancak Akıllı Sözleşmeler her ne kadar farklı bir teknolojik altyapı üzerine inşa edilecek olsa da hukuki geçerliliğinin ve dolayısıyla güvenli bir şekilde uygulanabilirliğinin sağlanması amacıyla hukuken klasik anlamda bir sözleşme olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir.

  1. Akıllı Sözleşmeler ile Geleneksel Sözleşmelerin Karşılaştırılması
  •         Akıllı Sözleşmeler, yazılım kodu parçaları olduğu için, yoruma açık olmayan kesinlik arz eden sözleşmelerdir.
  •         Geleneksel Sözleşmeler, genel itibariyle yoruma açık sözleşmelerdir.
  •         Akıllı Sözleşmeler, blockchain alt yapısında aynı evrakları defalarca yedekleme imkânı sağlamaktadır.
  •         Geleneksel Sözleşmeler fiziki ortamda saklanması sebebiyle blokchain alt yapısındaki yedekleme gibi bir imkanı bulunmamaktır.
  •         Akıllı Sözleşmeler, daha hızlı ve daha ekonomik bir işlem imkanı sunmakta ve el ile düzenlemelerde karşılaşılabilecek hataların önüne geçmektedir.
  •         Geleneksel Sözleşmeler, manuel olarak hazırlanması sebebiyle sehven hatalar meydana gelebilmektedir.
  •         Akıllı Sözleşmeleri, bir aracı kurumun gerekliliğini ortadan kaldırmakta, operasyonlar ağ tarafından otomatik olarak yönetildiğinden üçüncü kişiler tarafından manipüle edilme riskinin önüne geçmektedir.
  •         Geleneksel Sözleşmelerin uygulanabilmesi için üçüncü kişilere ihtiyaç duyulmaktadır. Üçüncü kişiler tarafından sözleşmelerin manipüle edilme riski mevcuttur.
  •         Akıllı Sözleşmeleri, fazla zaman ve enerji gerektiren evrak işleri sürecini ortadan kaldırmakta ve yalnızca otomasyon için yazılım kodu kullanılması yoluyla zaman tasarrufu sağlamaktadır.
  •         Geleneksel Sözleşmelerin, uygulanabilmesi için birçok işlem süreci ve dokümantasyona ihtiyaç vardır.
  •         Akıllı Sözleşmeler, artık aracı hizmetleri gerektirmediğinden, maddi tasarruf sağlamaktadır.
  •         Geleneksel Sözleşmelerin uygulanabilmesi için aracı kurumlara ihtiyaç vardır. Aracı kurumlarda yapılan işlemlerde taraflara birçok masraf meydana getirmektedir.
  •         Akıllı Sözleşmeler, veriler güvenli bir yerde saklanmakta, paylaşılan bir defter üzerinde korunmakta ve verileri kaybetme riski neredeyse sıfıra inmektedir.
  •         Geleneksel Sözleşmeler, fiziki ortamda saklanması nedeniyle kaybolma, yırtılma gibi durumlar ile karşılaşılabilmektedir.
  •         Akıllı Sözleşmeler, insan müdahalesine gerek olmadan otomatik olan sözleşme şartlarını gerçekleştirir.
  •         Geleneksel Sözleşmelerde, şartların gerçekleşebilmesi için insan müdahalesine ihtiyaç vardır.

Akıllı Sözleşmeler ile geleneksel sözleşmeler kıyaslandığında, yürütülen süreçleri yazılım tabanlı olarak otomatikleştirmesi sayesinde sözleşmelerin uygulanması sürecini fark edilir oranda hızlandıracağı değerlendirilmektedir.

Akıllı Sözleşmelerin, beşeri hatalar ya da benzeri bir unsur nedeniyle sözleşmenin ifasını engelleyecek riskleri de en aza indireceği kabul edilmektedir.

Akıllı Sözleşmeler, internet alışverişinin ve E-Ticaretin artmasıyla fiziki olarak hazırlanan tüm belge ve dokümanlardan kurtularak şifreleme yöntemiyle, otomatik olarak akıllı imzanın kullanılmasıyla var olmaktadır. Kısacası mevcut bütün işlemlerin elektronik ortamda hazırlanıp gerçekleşmesi gerekmektedir.

  1. Akıllı Sözleşmelerin Dünya'da Kullanılmasına Somut Örnekler

Kripto paralar ve Akıllı Sözleşmeler, birçok firma ve devlet tarafından oldukça yenilikçi bir teknoloji olarak kabul edilir ve birçok alanda kullanılmaktadır. Directorate of Defense Trade Controls (DDTC) ve dünya çapındaki dört büyük banka arasındaki kredi takası, Akıllı Sözleşmeler ve kripto paralar aracılığıyla çok rahat bir şekilde gerçekleştirilmiştir. Dünya çapında büyük kitlelere hizmet sunan, Nestle ve Walmart'ın da aralarında bulunduğu dev firmalar, 2017 yılında taraf oldukları sözleşme ile Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) raporuna göre gıda ürünlerinden dolayı meydana gelen sağlık problemleri ve ölümleri en aza indirgemek için çalışmalar başlatmışlardır. Söz konusu çalışma kapsamında Nestle ve Walmart, gıda tedarikçilerinden aldıkları ürünlerin, besinlerin güvenliği için Blokchain'in gücünü arkasına alarak bir akıllı sözleşme projesi geliştirmişlerdir.2 IBM ile ortaklaşa gelişen "Küresel Gıda Tedarikçileri Zinciri" kapsamında tedarikçiler ve üreticiler arasında akdedilen Akıllı Sözleşmelerin hükümlerini denetlemek için IoT (Internet of Things-Nesnelerin İnterneti) teknolojisi önemli rol oynamaktadır. Nestle süt tedarikçilerine, taşımacılıkta kullanılan araçlara çeşitli sensörlerden oluşan IoT bir cihaz entegre etmelerini şart koştu. Bu sensörlerden elde edilen veriler ise adeta aralarında kurulan akıllı sözleşme hükümlerinin koşullarını denetleme görevi görüyor. Örneğin sütün taşınması sırasında belirli bir sıcaklık aralığının dışına çıktığı zamanlarda, kalitenin düşeceği ve sağlığı tehdit edebileceği öngörüldüğünden, sözleşme kendini feshederken; gecikme süresine göre ise sözleşmede kararlaştırılan bedel otomatik olarak azalıyor. Nestle bu sayede yalnızca gıdaların kalitesini belirli bir standartta tutmakla kalmıyor, denetim mekanizmalarında kaybettiği zaman ve paradan da tasarruf etmiş oluyor.

Sonuç

Günümüzde teknolojinin hızla gelişmesi, işlemlerin hız kazanması, e-ticaretin hızlı bir şekilde hayatımıza girmiş olması ve dünya ekonomisinin de bu gelişim ve değişime adapte olmasıyla birlikte Akıllı Sözleşmeler de bir zorunluluk olarak hayatımızda yer almaya başlayacaktır.

Akıllı Sözleşmelerin etki alanının artmasıyla birlikte, avukatlara duyulan ihtiyacın azalacağı hatta tamamen ortadan kalkacağı yönünde bir algı oluşmaktadır. Ancak bu düşünceye katılmak mümkün değildir, Avukatlar, sözleşmelerin hazırlanması aşamasında esas rolü oynamaktadırlar. İster geleneksel sözleşme olsun ister akıllı sözleşme, bir sözleşmenin nihai hali alması ve sorunsuz bir şekilde sonuç doğurması için hukuki desteğin mevcut olması kaçınılmaz bir gerçek olup avukatlara ihtiyaç duyulması kaçınılmazdır.

Akıllı Sözleşmelerin etkin bir şekilde varolmaya başlaması halinde avukatlar açısından zorluk yaratacak kısmı yazılım konusunda teknik bilgi ve desteğe ihtiyaç duyacak olmalarıdır. Gelecekte avukatlar açısından bu konuda gerekli yeterliliğe sahip olmak kaçınılmaz bir gerçektir. Kendini geliştirebilen ve sürekli güncel tutan avukatlar açısından ise farklılık yaratmak için bir fırsat olacaktır.

Kaynakça

  1. https://medium.com/@sdogantekin/%C3%A7ok-ak%C4%B1ll%C4%B1-s%C3%B6zle%C5%9Fmeler-80a3a9938fa6
  2. https://www.forbes.com/sites/rogeraitken/2017/08/22/ibm-forges-Blokchain-collaboration-with-nestle-walmart-for-global-food-safety/#256d88fb3d36
  3. https://www.getrevue.co/profile/Hakan/issues/blok-zinciri-6-akilli-sozlesmeler-78309
  4. https://www.forbes.com/sites/maryjuetten/2017/09/06/legal-technology-and-smart-contracts-Blokchain-smart-contracts-part-iv/#180283956a5f
  5. https://www.mondaq.com/turkey/Technology/841140/Arbitration-In-The-Era-Of-Smart-Contracts
  6. https://digitalage.com.tr/makale/akilli-sozlesmeler/
  7. https://blockgeeks.com/guides/smart-contracts/
  8. https://tr.bitdegree.org/tutorial/smart-contract-nedir/

Footnotes

1 Doç.Dr. Kadir Berk Kapancı, ''Özel Hukuk Penceresinden Blokzincir'', 'Sanal Para ( Varlık ) Değerleri ve Akıllı Sözleşmeler Üzerine Değerlendirmeler', 2021, 'Gelişen Teknolojiler ve Hukuk I – Blokzincir ve Hukuk',

2 1 https://www.forbes.com/sites/maryjuetten/2017/09/06/legal-technology-and-smart-contracts-Blokchain-smart-contracts-part-iv/#180283956a5f

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.