1. Giriş

CVG Hukuk Bürosu olarak odağımızın yapay zeka olduğu bir seriye başlıyoruz. Yapay zekanın hukuki niteliği, herhangi bir kişiliğe sahip olup olmadığı, güncel olarak kullandığımız Büyük Dil Modellerinin (LLM) gerçekten bir zekaya sahip olup olmadığı veya akıl yürütüp yürütmediği doktrinde tartışılmaktadır. İşbu yazı serimizde bu tartışmaları irdelemek yerine yapay zeka araçlarının yaratılması ve kullanılması sebebi ile ortaya çıkabilecek hukuki sorunların Türk hukukunda hangi genel çerçevelerde değerlendirilmesi gerektiğine değineceğiz.

Serimiz iki aşamalı olacaktır. İlk aşamada yapay zeka modellerinin yaratılmasına aracılık eden, işlenen verilerin, hukuki nitelikleri ve bu verilerin Türk Hukuku açısından nasıl değerlendirildiğini inceleyeceğiz. Bu açıdan genel bir mevzuat taraması ile ilgili veri setlerine yapılan hukuki değerlendirmeleri irdeleyeceğiz.

İkinci aşamada ise Türk, AB ve Amerikan mevzuatı açısından yapılan kanun düzenlemelerini ve özellikle AB'nin dijital strateji programı çerçevesinde güncel gelişmeleri özetleyerek aslında yapay zekanın özellikle sorumluluk hukuku kapsamındaki çerçevesinin nasıl oluştuğunu ve bu açıdan hukuki düzenlemelerin ne anlama geldiğini irdeleyeceğiz.

Serimizin ilk yazısı "Ses Kayıtlarının Türk Hukuku Açıdan Değerlendirmesini" oluşturuyor. Yazımızın ilk kısmında Ses Kayıtlarının Yapay Zeka Araçlarında kullanımına, Hukuki Altyapısına ve Medeni Hukuk ve Fikri Mülkiyet Hukuku kapsamında korumasına değineceğiz. İkinci kısmında ise Ses Kayıtlarının Kişisel Verileri Koruma Kanunu ve Türk Ceza Kanunu kapsamında korumasına değineceğiz.

2. Ses Kayıtlarının Yapay Zeka Araçlarında Kullanımı

Ses kayıtları bir veri seti olarak birçok sektörde ve farklı örneklerde kullanılabilir. Aşağıda çeşitli kullanım alanlarına yer vereceğiz.

Ses Tanıma (Speech Recognition): Yapay zeka, ses kayıtlarını işleyerek insan konuşmalarını anlamak ve metne dönüştürmek için kullanabilir. Sesli komut özelliği ile çalışan sistemlerde bu özellik yayın olarak kullanılmaktadır. Sanal asistanlar, sesli komut ile çalışan çağrı merkezleri ve akıllı ev araçları bu kullanıma örnek olarak verilebilir.

Doğal Dil İşleme (Natural Language Processing - NLP): Bu makine öğrenimi teknolojisi ile yapay zeka, insan dilini yorumlayabilir, işleyebilir ve anlamlandırabilir. Şirketlerin chatbotlarının metin ve konuşma verilerini analiz etme açısından yaygın olarak kullandığı bir teknolojidir.

Ses Sentezleme (Speech Synthesis): Bu teknoloji, metin tabanlı verilerin yapay zeka tarafından insan sesine dönüştürmesi için kullanılabilir. Genellikle metin okuma sistemi barındıran yazılım ve araçlarda bulunmaktadır.

Duygu Tanıma (Emotion Recognition): Ses kayıtlarından elde edilen ses tonu, vurgu ve diğer özellikler, yapay zeka tarafından duygusal durumu anlamak için kullanılabilir. Bu, müşteri hizmetleri, pazar araştırması ve duygusal durumu izlemek için kullanılan diğer uygulamalarda önemlidir.

Müzikal Analiz: Yapay zeka, müzik parçalarını analiz etmek ve tanımak için ses kayıtlarını kullanabilir. Bu, müzik öneri sistemleri, otomatik enstrüman ayarları ve diğer müzik odaklı uygulamalar için kullanılabilir

Gürültü Azaltma ve Ses İyileştirme: Yapay zeka, ses kayıtlarını analiz ederek istenmeyen gürültüleri filtreleyebilir veya ses kalitesini iyileştirebilir. Bu, telekonferanslar, podcast'ler ve diğer ses içerikleri için kaliteyi artırmak için kullanılabilir.

Belirtilen teknolojiler, müşteri hizmetleri ve pazarlama, güvenlik, eğitim ve öğretim, eğlence gibi birçok sektörde farklı kullanım amaçlarında yaygın olarak kullanılabilir. Bunların hepsi yapay zekanın ses kayıtları ile ilişkisini gösteren unsurlardır. Bu açılardan zekayı beslemek adına farklı ses kayıtlarının kullanılması zorunluluk teşkil edecektir.

3. Ses Kayıtlarının Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi

İnsan sesi kişinin özelliklerini gösteren ve onu diğer kişilerden ayırt etmeye yaran bir kişisel değerdir. Bu sebeple insan sesi kişilik hakkını oluşturan bir kişisel değer olarak kabul edilmektedir. Ses kişinin aynı zamanda kişisel verisini oluşturmaktadır. Bu değere yönelik ihlalin niteliğine göre ses kayıtlarının korunmasında farklı hukuki korumalardan yararlanmak mümkündür.

3.1 Medeni Hukuk Anlamında Ses Kayıtlarının Değerlendirilmesi ve Hukuki Korumalar

Lisa AI isimli yapay zeka uygulamasının reklamında Scarlett Johansson'un yapay zeka ile oluşturulmuş görüntüsünün ve sesinin kullanılması üzerine1 avukatı yasal yollara başvurarak bu reklamın kaldırılmasını sağladı. Türk Hukukunda, bu ve benzer kişilik ihlallerinde kişilik hakkı koruması kapsamında kişinin koruyucu nitelikte veya tazminat talepli davalar ile kendisini ihlalden koruma hakkı mevcut. İlgili kişi Türk Medeni Kanunu kapsamında aşağıdaki davaları açabilecektir;

  • Tespit davası: Sesi rızası dışında kullanılan kişinin bu eylemin hukuka aykırılığının tespitini talep etmesine ilişkin davadır.
  • Saldırının önlenmesi (Tecavüzün men'i) davası: Sesi rızası dışında kullanılan kişinin, sesine yönelik saldırının önlenmesini talep etmesi davasıdır. Örneğin, kişinin sesi rızası dışında kayıt altına alınmış ve yakında reklamlarda kullanılacak ise ya da daha önceden reklamlarda kullanılmış olup da bu fiilin tekrar edilmesi tehlikesi var ise, bunun önlenmesi için açılan dava, saldırının önlenmesi davasıdır.
  • Saldırının durdurulması (Tecavüzün ref'i) davası: Sesi rızası dışında kullanılan kişinin sesine yönelik devam eden saldırının durdurulmasını talep ettiği davadır. Yukarıdaki örnekten hareketle, kişinin sesi, rızası dışında kayda alınmış, reklamlarda kullanılmaya başlanmış ve kullanılmaya devam etmekte ise saldırının durdurulması davası açılabilir.
  • Elde Edilen Kazancın İadesi ve Maddi ve Manevi Tazminat Davaları: Bu davalar ile kişi gördüğü zarara ilişkin bir koruma yöntemine gidebilecektir. Kişi, elde edilen kazancın tamamını talep edebileceği gibi maddi ve manevi tazminat davaları ile zararını ispat etmesi şartıyla bu zararın karşılanmasını talep edebilir.

Bunun yanında ses kayıtlarının usul hukuku bağlamında delil niteliğini değerlendirmemiz gerekmektedir. Burada genel ilke delilin hukuka aykırı elde edilmediğidir. Ancak Hukukumuzda özel durumlarda örneğin boşanma sırasında başka bir delil imkanı bulunmaması veya yapılacak olan kayıtlarda yer alan vakıanın başka türlü ispat edilememesi hallerinde Yargıtay ses kayıtlarını delil olarak saydığı vakıalar mevcuttur. Netice itibariyle bir ses kaydının hukuka uygunluğu kayıt alanın içinde bulunduğu durum, kayıt alma amacı gibi faktörlere bağlı olarak somut durum özelinde değerlendirilmektedir.

3.2 Fikri Mülkiyet Hakları Kapsamında Ses Kaydı

Fikri Mülkiyet Hakları kapsamında musiki eserlerin eser sahiplerinin ve eserin bağlantılı hak sahipleri olan icracı sanatçıların ve fonogram yapımcılarının yapay zeka ile ihlali de söz konusu olabilecektir. Drake ve The Weeknd'in seslerinin Yapay Zeka vasıtası ile klonlanarak yaratılan ve dijital müzik platformlarına yüklenen "Heart On My Sleeve" isimli şarkı Universal Music Group'un şikayeti üzerine platformlardan kaldırıldı2. Yapay Zeka araçlarının çıktılarının eser niteliği taşıyıp taşımadığı ve ortada bir eser varsa kimin eser sahibi olacağı gibi konular başka bir yazının konusu.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu açısından koruma altında bulunan musiki eserlerin ve bağlantılı hak sahipleri olan icracı sanatçıların icralarının (yani ses kayıtlarının) ve fonogram yapımcıların tespitlerinin (yani ses kayıtlarını içeren fonogramların) yapay zeka aracının ticari amaçla kullanmak üzere veri girdisi olarak kullanılması ve dolayısıyla ile çoğaltılması telif hakkı ihlaline sebep olabilir. Yapay zeka aracılığı ile yaratılan çıktının bir telif hakkı ihlali olup olmadığına net bir yargıya varabilmek pek mümkün değil. Yapay zeka kullanılarak ile oluşturulan şarkının ilham ve esinlenmeyi aşacak şekilde intihal veya taklit oluşturması halinde de ihlal söz konusu olduğu ve bazı durumlarda bir işleme eser yaratıldığı iddia edilebilir. Ancak çıktının yani musiki eserin ilham seviyesinde olması ve sadece şarkıcının sesinin taklit edilmesi halinde telif hakkı açısından ihlali kanıtlamak ve koruma almak pek kolay olmayabilir.

Ancak şarkıcının ihlali kanıtlamak zorunda olmadan da başvurabileceği bir ceza davası da mevcut. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 71. Maddesinde sayılan "Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı tanınmış bir kişinin adını kullanarak çoğaltmak, dağıtmak, yaymak veya yayınlamak suçu" yapay zeka aracılığı ile tanınmış kişilerin adını kullanarak şarkı yapanlar açısından caydırıcı olabilir. Kanunda yer alan "adın kullanılması" terimi tanınmış kişinın adı ile bağlantı kurulabilen halleri de kapsar. Yazımıda belirtilen Medeni Kanun kapsamındaki kişilik hakkı korumasının bir uzantısı olan ceza davası ile yapay zeka vasıtası bir şarkının kendisine ait olduğu izlenimi verilmesi halinde şarkıcının ceza davası açarak koruma sağlaması mümkün olacaktır.

3.2.1 Sesin Marka Olarak Tescili

Sesin, 556 Sayılı KHK'daki koşulların mevcudiyeti halinde marka olarak tescil edilmesi ve korunması da mümkündür. Ses markalarını markayı oluşturan işaretin niteliğine göre (i) notalardan oluşan ses markaları, (ii) temalardan oluşan ses kayıtları ve (iii) notaya dökülemeyen kendine özgü ses markaları olarak ayırmak mümkündür. Sesin marka olarak tescil edilebilmesi için ayırt edicilik unsurunu taşıması ve ses markasının notalarla ifade edilen portre üzerindeki görsel sunumu ile notalarla ifade edilemeyen ses spektrogramlarının açık, kesin, müstakil, kolay erişilebilir, anlaşılabilir, sürekli ve nesnel bir nitelik taşıması gerekmektedir. Yapay zeka aracının marka olarak tescil edilen bir ses kaydını veya ses markasını hukuka aykırı olarak kullanması halinde marka hukukunda kaynaklanan hukuki korumalar söz konusu olacaktır.

3.2.2 Sesin Haksız Rekabet Hükümleri Kapsamında Değerlendirilmesi

Bir sesin fikir ve sanat eseri veya bağlantılı hak veya marka olarak kapsamına girmeden 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 84. maddesi uyarınca haksız rekabet hükümlerine göre koruma alması mümkündür. Bir gazetecinin yapmış olduğu röportajların ses kayıtlarının veya bir podcastin ses kayıtlarının ticari amaçla çoğaltması bu kapsama girmektedir. Yapay zeka aracı vasıtası bu ses kayıtlarını çoğaltması halinde yani röportaj kayıtlarının tamamını veya bir kısmını girdi olarak kullanılması veya çıktılarda bu kayıtların tamamının bir kısmının yer alması halinde çoğaltma söz konusu olacak ve haksız rekabet davasının konusu olabilecektir.

4. SONUÇ

Yukarıda açıklanan bilgiler kapsamında görülmektedir ki ses kayıtlarının kullanımında dikkatli olunması gereken birçok husus bulunmaktadır. Bu sebeple yapay zeka veri tabanlarında da kullanımlarda bu ilkelere dikkat ederek kullanım gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, ses sahiplerinden, marka sahiplerinden, kayıt yapan kişilerden birçok şikayet ile yapay zeka üreticilerinin karşılaşması mümkündür. Şu an zaten Amerika'da açılmış olan birçok davada kayıtların hukuka aykırı olarak yapay zekanın eğitilmesi için kullanıldığıdır. Yukarıda tanımladığımız birçok örnekte ihlal veya suç olabilecek kullanım şekilleri doğacaktır. Bu sebeple bir kaydın kullanılmasından önce detaylı bir hukuki analiz yapılarak bir "uygunluk testi" yapılması ve bu testin sonuçlarına göre kaydın kullanılması gerekmektedir. Burada özet olarak sunduğumuz bilgiler ışığında detaylı bir analizin ardından ses kayıtlarının yapay zeka eğitimlerinde kullanılması uygun olacaktır.

Footnotes

1. https://variety.com/2023/digital/news/scarlett-johansson-legal-action-ai-app-ad-likeness-1235773489/

2. https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-65309313

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.