Yillardir büyümeye devam eden yesil ekonomi, kendine has araçlarini da beraberinde gelistirmeye devam etmektedir. Özellikle geçtigimiz yil koronavirüs pandemisinin etkisiyle, IMF çok defa yesil iyilesme çagrisinda bulunmustur. Bu çagrilar ve pandemi sonrasinda piyasadaki aktörlerin sürdürülebilir araçlar kullanmadan ekonomik kalkinmanin ve ilerlemenin mümkün olmadigini kavramalari, yesil tahvil veya yesil kira sertifikasi gibi yatirim araçlarina öncelik verilmesini saglamistir. Zira, pandeminin etkisiyle standart borçlanma faaliyetlerinde bir yavaslama olurken, sürdürülebilir tahvil ve krediler piyasasi gittikçe büyümeye devam etmistir.

2016 yilinda Türkiye Sinai Kalkinma Bankasi tarafindan ilk yesil tahvil ihraci yapilmis olsa da uzun yillardir yesil tahvil piyasasi Türkiye'de arzulanan gelisimi gösterememistir. Fakat yakin tarihte Türkiye Sermaye Piyasasi Kurulu ("SPK") da, yukarida bahsi geçen gelismeleri gözönünde bulundurarak dünyada kendisi gibi düzenleyici ve denetleyici kuruluslarin bu piyasalarin saglikli büyümesi ve kamuyu aydinlatma yükümlülükleri çerçevesinde yatirimcinin korunmasi için düzenleyici çerçeveler getirdigini gözlemlemistir. Bunun üzerine SPK, 11. Kalkinma Planini, 2021 Ekonomi Reformlari Paketini ve Paris Iklim Anlasmasi öncelik ve eylemlerini gerekçe göstererek Sermaye Piyasasi Kanunu md. 1 ve md. 128/e hükümleri uyarinca, bir düzenleyici çerçeve taslagi hazirlamistir. Böylelikle SPK, Yesil Borçlanma Araci ve Yesil Kira Sertifikasi Rehberi Taslagi ("Rehber")1 ile Türkiye sermaye piyasasinda yesil borçlanma araci ve yesil kira sertifikasi ihraçlarinin artmasi, seffaflik ve dis degerlendirme (ikinci taraf görüsü/dogrulama gibi) yükümlülüklerinin yatirimci güvenini pekistirmesi ve sürdürülebilir kalkinmaya katki veren projelere yatirim imkânlarinin çesitlendirilmesi hedefleri için somut bir adim atmistir. Rehber ile yesil borçlanma araci ihraçlarinin uluslararasi finansal piyasalardaki en iyi uygulamalar ve standartlarla uyumlu sekilde yürütülmesi, çevresel sürdürülebilirlige katki saglayabilecek yesil projelerin finansmaninda yatirimcilarin korunmasi ve seffaflik, dürüstlük, tutarlilik ve karsilastirilabilirligin artirilmasi amaçlanmistir. Öyle ki, SPK attigi bu somut adimi uluslararasi paydaslarla paylasmayi özellikle önemsemis ve Rehberin yayimlanmasindan kisa bir süre sonra bu metnin Ingilizce tercümesini de kamuoyuyla paylasmistir.

Yesil Tahvil ve Yesil Kira Sertifikasi Nedir?

Rehber'e  göre yesil borçlanma araçlari, "ihracindan elde edilecek fonlarin münhasiran elverisli yesil proje tanimina uygun yeni ve/veya mevcut yesil projelerin kismen ya da tamamen finansmani veya yeniden finansmaninda kullanilacak olan borsada islem gören veya görmeyen her türlü borçlanma araçlarini" ifade eder. Yesil borçlanma araçlarinin asagida deginilecegi üzere dört temel bilesenden olusmasi gerekir. Yesil tahviller ise çevreye veya iklime pozitif fayda saglayan projelerin finansmani için kaynak yaratan tahvillerdendir2 ve bunlar da yesil borçlanma araci kapsamindadir. Fakat Rehber bu kapsamla yetinmeyip bünyesindeki yesil borçlanma araçlarini olabildigince çesitlendirmeye çalismistir. Örnegin  varlik ve ipotek teminatli menkul kiymetler, varliga ve ipotege dayali menkul kiymetler ve projeye dayali menkul kiymetler, gayrimenkul sertifikasi ve mavi borçlanma araçlari (Mavi Tahvil)3 gibi sermaye piyasasi araçlari da, bu Rehberde belirtilen nitelikleri tasimasi ve Rehber'de belirtilen yükümlülüklerin ihraççilar tarafindan yerine getirilmesi sartiyla, yesil temali sermaye piyasasi araci olarak nitelendirilebilecektir. Dolayisiyla rehberin basliginda yer alan ve fakat daha sonra ismen tekrar bahsedilmeyen yesil kira sertifikalari da kapsama dahildir. Detayli olarak açiklamak gerekirse, kira sertifikalari, III-61.1 sayili Kira Sertifikalari Tebligi'nde "varlik ve hakkin finansmanini saglamak amaciyla varlik kiralama sirketi tarafindan ihraç edilen ve sahiplerinin bu varlik veya haktan elde edilen gelirlerden paylari oraninda hak sahibi olmalarini saglayan menkul kiymetler" olarak tanimlanmistir. Bu dogrultuda yesil kira sertifikalari ise, "Rehber'in dört temel bileseni ile çerçevelenen, ihracindan elde edilecek fonlarin münhasiran elverisli yesil proje tanimina uygun yeni ve/veya mevcut yesil projelerin kismen ya da tamamen finansmani veya yeniden finansmaninda kullanilacak olan borsada islem gören veya görmeyen her türlü kira sertifikalar" olarak tanimlanmaktadir. Son olarak, bazi yesil projeler toplumsal es faydalar da dogurabilmektedir, bu tür yesil projelere dayali sürdürülebilirlik temali ihraçlar da bu Rehber kapsaminda degerlendirilir.

Rehber Yesil Tahviller Için Nasil Bir Uygulama Öngörüyor?

Yesil tahvillerin diger tahvillerden farki, yesil projeler için kullaniliyor olmasidir. Yesil projeler ise "Rehber'de belirtilen ve iklim degisikligi etkilerinin azaltilmasi, iklim degisikligine uyum, dogal kaynaklarin korunmasi, biyoçesitliligin korunmasi ile kirliligin önlemesi ve kontrolü gibi çevresel amaçlara katki saglayan projeler olarak" tanimlanmistir. Rehberde belirtilen yesil proje türleri, sinirli sayida olmamakla birlikte asagidaki gibi sayilmistir:

  • Yenilenebilir enerji (üretim, iletim, cihazlar ve ürünler dâhil)
  • Enerji verimliligi (yeni ve yenilenmis binalar, enerji depolama, merkezi isitma, akilli sebekeler, cihazlar ve ürünler gibi)
  • Kirliligin önlenmesi ve kontrolü (hava emisyonlarinin azaltilmasi, sera gazi kontrolü, toprak iyilestirme, atik önleme, atik azaltma, atik geri dönüsümü ve enerji/emisyon verimli atiklardan enerjiye dönüsüm dahil)
  • Yasayan dogal kaynaklar ve arazi kullaniminin çevresel sürdürülebilir yönetimi (çevresel sürdürülebilir tarim, çevresel sürdürülebilir hayvancilik, biyolojik bitki koruma veya damla sulama gibi iklimsel akilli çiftlik girdileri, çevresel sürdürülebilir balikçilik ve su ürünleri yetistiriciligi, çevresel sürdürülebilir ormancilik, dogal peyzajlarin korunmasi veya restorasyonu dâhil)
  • Karasal ve su biyoçesitliliginin korunmasi (kiyi, deniz ve havza ortamlarinin korunmasi dâhil)
  • Temiz ulasim (elektrikli, hibrid, kamu, demiryolu, motorlu olmayan, çok türlü ulasim, temiz enerji araçlarina yönelik altyapi ve zararli emisyonun azaltilmasi gibi)
  • Sürdürülebilir su ve atik su yönetimi (temiz ve/veya içme suyu, atik su aritimi, sürdürülebilir kentsel drenaj sistemleri ve nehir islahi ve diger sel azaltma biçimleri için sürdürülebilir altyapi dâhil)
  • Iklim degisikligine uyum (iklim gözlemi ve erken uyari sistemleri gibi bilgi destek sistemleri dâhil)
  • Eko-verimli ve/veya döngüsel ekonomiye uyarlanmis ürünler, üretim teknolojileri ve süreçleri (eko-etiket veya çevre sertifikasi, kaynak verimli ambalajlama ve dagitim ile çevresel baglamda sürdürülebilir ürünler gelistirilmesi ve tanitilmasi gibi)
  • Bölgesel, ulusal veya uluslararasi kabul görmüs standartlar veya sertifikalarin gerekliliklerini karsilayan yesil binalar

Bir yesil borçlanma araci ihracinin gerçeklesebilmesi için Rehber'de yerine getirilmesi gereken birtakim kosullar belirtilmistir. Öncelikle, ihraççinin çerçeve belgesinde4 ihracin Rehber'de belirtilen esaslara uygun olarak gerçeklestirilecegini teyit etmesi gereklidir. Ayrica, ihraçtan elde edilen fonlarin ya da bu tutara denk bir fonun çerçeve belgesinde belirtilen sekilde, münhasiran bu Rehber'in ilgili bölümünde belirtilen yesil proje tanimina uygun yeni ve/veya mevcut yesil projelerin kismen ya da tamamen finansmaninda ya da yeniden finansmaninda kullanilmasi gerekliligi bir diger kosuldur. Son olarak, yesil borçlanma aracinin Rehber ile uyumlu oldugunun dis degerlendirme hizmeti veren bir kurulus tarafindan onaylanmasi gerekmektedir. Ihraççinin ihraç edecegi borçlanma aracini "yesil borçlanma araci/ yesil kira sertifikasi" olarak adlandirmasi ancak bu sartlarin karsilanmasi durumunda mümkün hale gelecektir.

Ardindan ihraççinin yesil projesine iliskin bilgileri Yesil Borçlanma Araci Çerçeve Belgesi isimli bir belgede özetlemesi, metotlarini, standartlarini veya sertifikalarini da kamuya açiklamasi gerekmektedir.

Rehber, detayli bir sekilde yesil borçlanma araçlarinin temel bilesenlerini açiklamistir. Bu bilesenler sirasiyla,

  • Ihraçtan Elde Edilen Fonlarin Kullanimi,
  • Proje Degerlendirme ve Seçme Süreci,
  • Ihraçtan Elde Edilen Fonlarin Yönetimi ve
  • Raporlama

olarak sayilmistir.

Buna göre, ihraççilarin yesil borçlanma araci çerçeve belgesi ile bu dört temel bilesen ile uyumlu olduguna iliskin dis degerlendirme görüsünü5 ihraç belgesi veya izahname ile birlikte ilan etmesi gerekmektedir. Ayrica yesil borçlanma araci çerçeve belgesi ile dis degerlendirme görüsünün, yesil borçlanma araçlarina iliskin diger bilgi ve belgelerle birlikte ihraç belgesi veya izahname onay basvurusu sirasinda SPK'ya iletilmesi gerekir. Ihraççilar, ihraç sonrasi yesil borçlanma araci ihracindan elde edilen fonlarin dâhili izleme yöntemi ve proje kullanim yerlerine tahsisinin dogrulanmasina iliskin dis degerlendirme görüsünü ise SPK'nin özel durumlarin kamuya açiklanmasina iliskin düzenlemeleri çerçevesinde kamuya açiklamalidir. Bu prosedür, yesil ekonomide seffafliga verilen önemi vurgular niteliktedir.

Yesil Ekonomiye Dahil Olmanin Önemine Iliskin Öngörüler

Ilk Yesil Tahvil ihraci 2007 yilinda Avrupa Yatirim Bankasi tarafindan yapilmistir ve bu tahvil ihracindan elde edilen 600 milyon Euro'luk fonla yenilenebilir enerji projelerine finansal destek saglanmistir. Bu ilk ihraçtan sonra yesil tahvil piyasasinda bir dönem durgunluk yasanmis, ancak 2013 ve sonrasinda ciddi hareketlilikler gözlenmistir. Özellikle Uluslararasi Sermaye Piyasalari Birligi tarafindan yayinlanan Yesil Tahvil Prensipleri (Green Bond Principles - "GBP" ) ile 2017 yilinda bir dönüm noktasi yasanmistir. Bu prensipler 2021 yilinin Haziran ayinda güncellenmistir ve SPK'nin Rehber'inde yayimlanan ve yukarida bahsi geçen dört temel bilesenle paraleldir prensiplerdir. SPK, getirdigi düzenlemede seffafligi ve yatirimcilara dogru bilgi aktariminin saglanmasini uluslararasi regülasyonlari dikkate alarak önceliklendirmistir. Prensipler'in destegiyle 2019 yilinda gerçek bir siçrama yapan yesil tahvil piyasasi, Haziran 2020 itibariyla yaklasik 860 milyar dolara ulasmistir. Bir diger önemli gösterge ise toplam sürdürülebilir borçlanma piyasasinin Agustos 2020 itibariyla 1,5 trilyon dolari asmasi olarak degerlendirilmektedir. Önümüzdeki dönemde de bu alandaki yatirimlarin hizla artarak devam edecegi tahmin edilmektedir. 2020'nin ilk 6 ayinda gerçeklesen ihraçlara bakiltiginda en çok dikkat çeken husus, önceki senelerde oldukça sinirli hacimlerde gerçeklesen sosyal tahvil ihraçlarinin büyük bir artis ile yesil tahvil ihraçlarini yakalamasi oldugu seklindedir6.

Küresel finansal hizmetler sirketi Morningstar tarafindan yapilan bir arastirmaya7 göre, sürdürülebilir fonlarin geleneksel fonlardan daha yüksek getiri sagladigi ortaya çikmistir. Morningstar, arastirma kapsaminda 745 sürdürülebilir fonu 4.150 geleneksel fonla karsilastirmis ve sürdürülebilir fonlarin Birlesik Krallik'ta ve baska yerlerde, tüm kategorilerde geleneksel fonlardan daha iyi performans gösterdigini tespit edilmistir. 10 yili askin bir süredir büyük global sirketlere yatirilan sürdürülebilir bir fonun ortalama yillik getirisi yilda %6,9 olurken geleneksel bir fonun yillik getirisinin yalnizca %6,3 olmasi dikkat çekicidir.

2020 Davos Manifestosu'nda "Bir sirketin amaci, tüm paydaslarini ortak ve sürdürülebilir deger yaratmaya dâhil etmektir." sözünün geçmesi, dünyanin sürdürülebilir ekonomiye olan ihtiyacini vurgulamistir.8 Sirketlerin ayni degerler etrafinda ortak bir gelecege dogru ilerlemesi de bu ihtiyacin kaçinilmaz bir sonucu olarak vücut bulmus görünmektedir.

Sonuç

Yesil ekonomi çerçevesinde dünyada gerçeklesen gelismeler isiginda, Türkiye'de yesil piyasalarin canlanmasi için yesil borçlanma araçlarinin bir "araç" olmasinin ötesinde bir "sonuç" oldugunu ifade etmek gerekir. Zira bu sürdürülebilir bir kalkinmanin ve ekonominin saglanmasi için gösterilmis bir reflekstir. Bu araçlarin gelismesi ve piyasalarinin büyümesi iklim krizine önemli derecede katki saglayacaktir. Özellikle bu hususun SPK gibi düzenleyici ve denetleyici bir kurum tarafindan regülasyonlarla denetime tabi tutulmasi; iklim kriziyle mücadelenin yani sira daha kapsayici, daha seffaf, daha dürüst ve tutarli bir ekominin gelismesine, hatta kara para aklamanin önlenmesine katki saglayacaktir.

Kaynakça

Footnotes

1/a> Rehbere buradan ulasabilirsiniz: https://www.spk.gov.tr/Sayfa/Dosya/1350

2 S. Y. Kandir ve S. Yakar , "YESIL TAHVIL PIYASALARI: TÜRKIYE'DE YESIL TAHVIL PIYASASININ GELISTIRILEBILMESI IÇIN ÖNERILER", Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 26, sayi. 2, ss. 159-175, Eki. 2017.

3 Rehber'de Mavi Borçlanma Araçlari, "Deniz ve okyanus gibi su yasam alanlarinda olumlu çevresel, ekonomik ve iklimsel fayda saglayan projelere kaynak bulmak amaciyla ihraç edilen borçlanma araçlari" olarak tanimlanmistir.

4 Çerçeve belgenin nasil olmasi gerektigine iliskin örnek belge Rehber'in Ek 1'inde gösterilmistir.

5 Ihraççilar, yesil borçlanma araçlarini ihraç etmeden veya ihraç ederken, söz konusu borçlanma aracinin Rehberin dört temel bileseniyle uyumlu oldugunu dis degerlendirme hizmeti veren bir kurulusa onaylatir. Bu onay Ikinci Taraf Görüsü, Dogrulama, Sertifikasyon veya Yesil Borçlanma Araci Puanlama/Derecelendirme gibi çesitli türlerde olabilir.

6 Yesil Tahviller ve Sürdürülebilir Ekonomiye Geçis https://www.garantibbva.com.tr/tr/blog/yesil-tahvil-ve-surdurulebilir-ekonomi.page

7https://www.theguardian.com/money/2020/jun/13/ethical-investments-are-outperforming-traditional-funds

8 Yesil Tahviller ve Sürdürülebilir Ekonomiye Geçis https://www.garantibbva.com.tr/tr/blog/yesil-tahvil-ve-surdurulebilir-ekonomi.page

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.