Franchising Sözleşmeleri Ve Sözleşme Örnekleri

Franchising sözleşmeleri günümüzde yeme içme, eğitim, petrol, turizm, lojistik gibi pek çok sektörde tercih edilen bir iş ilişkisi meydana getirmektedir. Franchising sözleşmeleri çerçeve niteliğinde sözleşmeler olup franchise veren ile franchise alan arasında karşılıklı hak ve yükümlülükler doğuran birden fazla sözleşmenin akdedilmesini gerektirebilmektedir. Franchising sözleşmelerinde franchise veren (franchisor) bir bedel karşılığında franchise alana (franshisee) bir tür ticari imtiyaz tanımaktadır. Tanınan bu imtiyazın içeriğine, franschise verenin tanınmış işletmesine dahil olan marka, patent, lisans, know-how gibi fikri hakları kullanmak da girmektedir. Franchise alan bu imtiyaz karşılığında ödeme yaptığından franchise veren bu sayede gelir elde etmektedir. Franchise alan ise yepyeni bir işletme kurmak zorunda kalmayıp deyim yerindeyse "kurulu bir düzen"e dahil olmakta, franchise verenin sektörde yarattığı ün ve güven sayesinde daha az riskle ticari hayata dahil olmaktadır.

Bu yazımızda ticari hayatın önemli bir gerçeği olarak karşımıza çıkan franchising sözleşmesinin nasıl düzenlenmesi gerektiği konusunda açıklamalarda bulunduk. Franchise alan ve farnchise verenin sözleşme hazırlanırken nelere dikkat edilmesi gerektiği konuları üzerinde durarak yazımızın sonunda bir franchising sözleşmesi örneğine yer verdik. Hemen belirtilmelidir ki örnek sözleşme sadece bir fikir vermesi bakımından paylaşılmış olup her sektöre ve sözleşme taraflarına göre franchising sözleşmesinin de farklı şekilde ve özel olarak düzenlenmesi gereklidir.

1. Franchising Sözleşmelerinde Tarafların Hak ve Yükümlülükleri

Franchise sözleşmesinde franchise veren taraf franchise alana bir işletmenin gayrimaddi malları denilen fikri mülkiyet haklarını kullandırma yükümlülüğü altındadır. Fikri mülkiyet haklarıyla kast edilen marka, patent, işletme adı, know-how, işletme teknik bilgileri gibi ekonomik değer taşıyan unsurlardır. Franchise veren sahip olduğu ve sektörde belli bir tanınırlık ve başarı yakalamış olan bu unsurların kullanım hakkını, ödeyeceği belli bir franchise katılım ücreti ile dönemsel olarak ödenecek "royalty" karşılığında franchise alana devretmektedir. Franchise veren bundan başka franchise alanı desteklemek ve korumakla da yükümlüdür. Franchise alanın personelini eğitmek, personeli denetlemek, iş koşullarını belirlemek, temizlik ve hizmet kurallarıyla satış fiyatlarını tayin etmek de franchise verenin hak ve yükümlülükleri arasındadır. Franchisor, franchise alana gerek duyduğu ürün ve malzemeleri teminle de yükümlüdür.

Franchise alan ise franchisor'ın koyduğu kurallar ve verdiği talimatlara uygun şekilde iş yapmakla yükümlüdür. Bu sözleşme gereği franchise alanın franchise verene belli bir ücret ödemesi gereklidir. Franchise bedeli veya royalty adı verilen bu bedel sözleşmenin asli unsurlarındandır. Bunun haricinde franchise alanın franchise verene düzenli rapor verme ve onun denetimlerine katlanma yükümlülüğü bulunmaktadır.

2. Franchising Sisteminin Tercih Edilme Sebepleri

Franchising sisteminde tarafların elde ettiği birçok ticari avantaj bulunmaktadır. Franchise veren taraf bakımından işletmesinin coğrafi ve niceliksel anlamda yaygınlığını artırmak için iyi bir yöntem olan franchise sistemi, franchise alan bakımından da riskleri minimize etmesi ve kolaylık sağlaması sebebiyle tercih edilmektedir. Ticarete atılmak isteyen bir girişimci veya yeni bir işletme kurmak isteyen bir tacir için yepyeni bir işletme kurmak, düzenini sağlamak, belli bir üne kavuşturmak ve müşteri çevresi oluşturmak oldukça fazla emek, çaba ve zaman sarf edilmesini gerektiren bir süreçtir. Oysaki franchise alan olarak zaten sektörde tanınmış bir markanın ismini ve imkanlarını kullanarak bir ticari girişimde bulunmak, böylesi büyük zahmetlere katlanılmasını gerektirmeksizin kısa sürede başarılı sonuçlar almayı vaat etmektedir. Üstelik franchise alan, franchise verenin iş hayatındaki profesyonelliğinden de faydalanabilmektedir. Böylelikle hukuksal ve eğitsel konularda da çok daha nitelikli hizmetlere franchise veren sayesinde erişebilmektedir.

3. Franchising Sözleşmesinin Yazılı Şekilde Yapılması Gerekli Midir?

Franchising sözleşmelerinin geçerli bir şekilde kurulabilmesi için herhangi bir şekilde yapılması zorunluluğu yoktur. Zira hukukumuzda herhangi bir kanunda franchising sözleşmeleri düzenlenmiş değildir. Yasal bir zorunluluk bulunmadığından taraflar arasında sözlü olarak dahi franchising sözleşmesi yapılabileceği teoride kabul edilmektedir. Ancak franchising sözleşmesinin taraflar arasında muvazaalı (hileli) yapıldığı veya aradaki sözleşmenin bir franchising sözleşmesi değil distribütörlük sözleşmesi olduğu veyahut sözleşmenin hiç mevcut olmayıp marka hakkına tecavüz iddialarının söz konusu olduğu durumlarda sözleşmenin varlığını ispat edebilmek bakımından yazılı bir sözleşmenin varlığı oldukça önemli hale gelmektedir. İspat bakımından son derece yararlı olduğundan franchising sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması tavsiye olunmakla birlikte marka ve patent lisansı içeren franchising sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması gerekmektedir.

Uygulamada taraflar arasında yazılı bir franchising sözleşmesi bulunmaması hukuksal sorunlara sebep olmaktadır. En sık karşılaşılan iddialardan biri franchising sözleşmesinin muvazaalı olduğuna ilişkin iddialar olup ispatı önem arz eden bir konudur. Yargıtay kararlarında franchising sözleşmesinin ortada taraflar arasında bir yazılı sözleşme bulunmamaktaysa nasıl ispat edileceğine dair aşağıdaki tespitlerde bulunulmuştur;

Somut uyuşmazlıkta, davacı alacaklı davalı üçüncü kişi ile davalı borçlu arasında yapıldığı ileri sürülen Franchising Sözleşmesinin muvazaalı olduğunu ileri sürerek ticari defter ve kayıtlar ile bilirkişi incelemesine dayanmıştır.

Franchising Sözleşmesi, bono, dekont ve borçlu şirket tarafından üçüncü kişi şirket adına düzenlenen faturaları sunduğu anlaşılmakla, HMK'nin 31. maddesi uyarınca bu hususların açıklığa kavuşturulması gerekir. Borçlu şirket ve davalı üçüncü kişinin ticari defterlerinde sözleşmenin, faturaların ve ödemeye ilişkin kayıtların mevcut olup olmadığının tespiti için (açılış ve kapanış tasdiklerinin yapılmış olması göz önünde bulundurularak) uzman bilirkişiden rapor alınması, alınacak raporun dosyada mevcut diğer delillerle birlikte değerlendirilerek davacı alacaklı tarafça ileri sürüldüğü üzere üçüncü kişi ile borçlu arasında yapıldığı ileri sürülen Franchising Sözleşmesinin muvazaalı olup olmadığının tespit edilmesi ve sonucuna göre istihkak iddiası hakkında bir karar verilmesi gerekirken, eksik inceleme ve araştırma neticesinde yazılı şekilde davanın reddine karar verilmesi doğru değildir (Yargıtay 8. Hukuk Dairesi, 2018/15117 E., 2020/4343 K.)

Görüldüğü üzere franchise sistemi kurulurken yazılı bir sözleşme yapılması ispat bakımından büyük kolaylıklar sağlamakta ve tarafları hukuken güvenli bir zeminde tutmaktadır. Aksi halde ileride uyuşmazlıkların çıkması ve franchise sisteminin tıkanması son derece olasıdır. Aşağıda basit bir formu olmakla birlikte fikir vermesi bakımından bir franchising sözleşmesi örneğini paylaşmaktayız. Detayları ve kapsamı her sektöre ve sözleşme taraflarına göre değişkenlik göstereceğinden şablon halinde kullanıma elverişli olmadığını hatırlatırız.

FRANCHISING SÖZLEŞMESİ ÖRNEĞİ

1. TARAFLAR

Franchising sözleşmelerinin iki tarafı bulunmaktadır. Bunlardan ilki franchise veren (franchisor), diğeri franchise alan (franchisee) olarak anılmaktadır. Bu ksımda tarafların unvanı, vergi kimlik numaraları, adresleri ayırt edici biçimde sözleşmeye yazılmalıdır.

2. SÖZLEŞMENİN KONUSU

3. MARKA:

4. SÖZLEŞMENİN BAŞLANGICI:

5. SÖZLEŞME SÜRESİ:

6. FRANCHISING BEDELİ:

Mali olarak bağımsız bir işletmeden farkı olmayan franchise alan, başlangıçta franchise verene belli bir giriş ücreti ödeyip buna ek olarak cirosundan belli bir yüzdeyi yıllık olarak ödemeyi de üstlenmektedir. Bu ödeme yükümlülüklerine "franchise giriş bedeli" ve "franchise kullanım bedeli" adı verilmekte olup, bunlar sözleşmenin ana unsurlarındandır. Franchise kullanım bedeline "royalty" adı verilmektedir. Her yıl düzenli olarak yapılan royalty ödemeleri yıllık ciro ve kâr üzerinden sözleşmede belirlenen oranda yüzde olarak ödenmekte olup, fikri hakların kullanımı karşılığı olarak yapılan bir çeşit kira ödemesine benzetilmektedir.

Sözleşmenin bu kısmında franchise bedelinin hangi para birimi üzerinden, ne zaman. ne mi,ktarda ödeneceğinin açıkça düzenlenmesi gereklidir.

7. KNOW-HOW KULLANIM

8. SÖZLEŞME ŞARTLARI

Sözleşme şartları bölümünde franchisor'a tanınan haklar ve yüklenen yükümlülükler ile franchise alana tanınan haklar ve yükümlülükler detaylı şekilde düzenlenmelidir. Tarafların karşılıklı hak ve yükümlülüklerinin düzenlendiği bu kısım oldukça önemlidir. Sözleşmenin hangi sektör, iş kolu ve konuda yapıldığına göre değişkenlik gösterecek olan bu kısımla ilgili genel nitelikte birkaç örneğe yer vermekle yetineceğiz. Zira sözleşmenin bu kısmının tarafların talep ve beklentileri, faaliyette bulundukları sektör, kurmaya çalıştıkları ticari sistemin kendine özgü nitelikleri göz önüne alınarak düzenlenmesi gerekmektedir. Örneğin bir restoran zinciri için yapılan franchising sözleşmeleri, bir otel ya da okullar zinciri için yapılacak franchising sözleşmesinden farklı olacaktır. Franchisor'ın franchisee'ye hangi konularda destek vereceği, eğitimler, reklam kampanyalarının yürütülmesi, logonun kullanımı, iş elbiseleri, mağaza tasarımları, satış fiyatları gibi işletmenin konusuna giren her türlü detayın düzenlenmesi gerekmektedir.

Uygulamada pek çok uyuşmazlık tarafların sözleşmeden kaynaklanan yükümlülükleri bahsinde çıkmaktadır. Her bir işletme konusunun ihtiyaçları farklılık arz etmekte olduğundan alanında uzman bir hukukçudan sözleşmenin özellikle bu kısmı hakkında yardım alınması tavsiye edilmektedir. Aşağıda sadece örnek olması bakımından birkaç madde verilmekle yetinilmiş olup bu hükümlerin çok daha detaylı şekilde düzenlenmesi gereklidir.

9. SÖZLEŞMENİN FESHİ

Franchising sözleşmeleri ihtiyaca göre belli bir süreyle sınırlı şekilde veya belirsiz süreli olarak yapılabilir. Sözleşme belirli bir süre için yapılmışsa bu sürenin dolduğu tarihte sözleşme sona erecektir. Ancak süre dolduğu halde taraflar sözleşmeyi uygulamaya fiilen devam ederlerse bu takdirde sözleşme belirsiz süreli hale gelmiş olur.

Eğer sözleşmeyi sona erdirmek için haklı nedenler söz konusuysa her iki taraf sözleşmeyi sona erdirme hak ve yetkisine sahiptir. Franchising sözleşmesinde sözleşmenin sona ermesine sebep olacak haklı nedenler belirtilmelidir. Böylece her iki taraf bu haklı nedenlerden biri vuku bulduğunda diğer tarafın kabul ve onayı gerekmeksizin sözleşmeyi tek taraflı olarak sona erdirme hakkına sahip olacaktır. Bu konu önem arz ettiğinden fesih sebebi olan haklı nedenlerin neler olduğunun, fesih hakkının ne şekilde kullanılacağının ve feshin sonuçlarının sözleşme metninde açıkça düzenlenmesi önem arz etmektedir.

10. GİZLİLİK

11. REKABET

Franchising sözleşmelerinde rekabet yasağı maddesinin hem franchise alan hem de franchise veren bakımından ayrı ayrı ve dikkatli düzenlenmesi gerekmektedir. Rekabet yasağının konu ve sınırlarının iyi çizilmesi, temel hak ve özgürlüklere aykırılık teşkil etmeyecek bir süreyle sınırlanması önemlidir. Aşağıda verilen örnek son derece genel nitelikte olup detaylandırılması ve sınırlandırılması gereklidir.

12. YETKİ

Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na göre tacir sıfatını haiz kişiler yetki sözleşmesi yapabilirler veya bir sözleşmeye yetki maddesi ekleyebilirler. Yetkinin bir sözleşmede düzenlenmesi halinde taraflar arasında o sözleşmeden kaynaklanan hukuksal uyuşmazlıkların çözümünde yetki maddesinde belirtilen yer mahkemeleri yetkili hale gelmektedir.

Sonuç

Franchising sözleşmeleri günümüzde en sık tercih edilen iş modellerinden birini meydana getirmektedir. Bu sözleşmeyle franchise veren taraf franchise alana işletmesine ait marka, işletme adı, logo ve diğer fikri mülkiyet haklarını devretmekte, bunun karşılığında ise ücret almaktadır.

Franchise alan kendi işini bizzat yapar ve geliri kendisine aittir. Franchisor ise ona işletmesi için gerekli ürün ve hizmetleri temin eder, uygulamaya ilişkin personel eğitimlerini verir, reklam faaliyetlerini yürütür. Pek çok farklı sektörde denenmiş ve başarılı olmuş bir ticari sistem olan franchising usulü, akdedilen bir çerçeve franchising sözleşmesi ve buna bağlı yan sözleşmelerle kurulmakta ve sürdürülmektedir. Temelinde bir tür hukuki sözleşme olan bu sistemin başarılı bir şekilde kurulması ve devam ettirilmesi, finansal faktörler kadar sözleşmelerin başarısına bağlıdır. Bu nedenle farnchising sözleşmelerinin detaylı, kapsamlı ve taraflara özgü olacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.

Franchising sözleşmeleriyle ilgili hukuksal soru ve sorunlarınız için ekibimizle iletişime geçebilirsiniz.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.