Kripto varliklarin yatirim unsuru olarak kullanilmaya baslanmasi ve ciddi degerlemelere konu olmasi bu varliklarin hukuk düzeni tarafindan taninmasini gerekli kilmaktadir. Zira kripto varliklarin ekonomik anlamda bu denli tercih edilmesi, bu varliklar üzerindeki tasarruflarin nasil güvenli bir sekilde gerçeklestirilecegi ve tasarruf gerçeklestirenlerin menfaatlerinin korunmasi hususunda düzenleme yapilmasi ihtiyacini da beraberinde getirmistir. Bu kapsamda kripto varliklarin hangi hukuk rejimine tabi olacagi, hak sahiplerinin nasil korunacagi sorulari gündeme gelmekle beraber kripto varliklarin esya olup olmadigi veya esyaya uygulanan hukuki rejimlerin uygulanabilirligi tartismalari öne çikmistir.
Kripto Varliklar Nelerdir
Kripto varlik denilince, aslinda degerlerin blokzincir1 ortaminda temsil edilmesinden bahsedilmektedir.2 Kripto varliklarin neler oldugu sinirli olarak tanimlanmamis olup, Ödemelerde Kripto Varlik Kullanilmamasina Dair Yönetmelik ("Yönetmelik") kapsaminda "kripto varlik, dagitik defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanilarak sanal olarak olusturulup dijital aglar üzerinden dagitimi yapilan, ... gayri maddi varliklari ifade eder" seklinde ifade edilmistir. Bu tanim Türk mevzuatindaki ilk ve tek kripto varlik tanimidir. Benzer sekilde Avrupa Birligi'nin kripto varliklari düzenleyen "Markets in Crypto-assets, and Amending Directive (EU) 2019/1937" direktifinde kripto varliklari "dagitik defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanilarak sanal olarak olusturulup dijital aglar üzerinden dagitimi ve iletimi yapilan dijital deger" seklinde tanimlamistir.3 MICA da paralel bir sekilde "dagitik defter teknolojisi veya benzeri bir teknoloji kullanilarak elektronik ortamda dagitimi ve depolamasi yapilabilen hak veya degerlerin karsiligidir" ifadesi ile kripto varliklari tanimlamistir. Bu tanimlar birbiri ile uyumlu olarak gözükse de, literatürde kripto varliklarin tanimi hakkinda net bir fikir birligi olmayip her ülke kendi yasal düzenlemelerine göre tanimlamalarda bulunmaktadir.
Nitelikleri geregi kripto varliklarin, kripto paralar/coin ve tokenlar olarak ikiye ayrildiklarindan bahsedebiliriz.4 Kripto paralar, kendisine ait bir blokzincir agi bulunan ve bu agda bir degisim araci olarak kullanilabilen, iktisadi degeri olan, kriptografik yöntemler kullanilarak olusturulan sanal varliklardir.5 Bu kapsamda kripto paralar Bitcoin ve alternatif coin anlamina gelen Altcoinler olarak ayrismaktadir. Bunun disinda kripto paralarin deger dalgalanmalarinin önüne geçilebilmesi amaciyla ortaya çikan ve belirli bir varliga endekslenen stabil coin'ler de kripto paralar basligi altinda yer almaktadir.
Tokenlar ise, kendine ait blokzincir agi bulunmayan, blokzincir projesi kapsaminda çikartilan ödeme amaciyla da kullanilabilen kripto varliklar olarak tanimlanabilir.6 Tokenlar yalnizca ödeme araci olarak degil, bir haktan yararlanma, bir ürün veya hizmet tesis etme amaciyla veya ilgili projenin gelir akisindaki paya sahip olmak gibi amaçlar için de kullanilabilmektedirler. Ayrica belirli bir malvarligina dayali tokenlar da olabilecegi gibi (örnegin, "BiLira", "BiGa" v.b.), benzersizlik özelligi ile ön plana çikan NFT (non-fungible token) gibi varliklar da token olarak degerlendirilir.
Türk Hukukunda Esya Kavrami
Türk Hukuku kapsaminda "esya" kavrami tanimlanmamistir. Ancak, ögretide esya kavraminin dinamik olmasi, zaman ve ihtiyaçlara göre degiskenlik gösterebilmesinin mümkün kilinacagi göz önünde bulundurularak yalnizca belli basli nitelikleri haiz olmasi aranmaktadir. Ögretide genel kabul görülen anlayis ise, maddi yani cismani olan, üzerinde hakimiyet kurulabilen, kisisel olmayan ve iktisadi degeri olan unsurlarin esya olarak nitelendirilecegidir. Bu unsurlari biraz irdelersek, cismanilik unsuru bakimindan bir seyin esya niteliginden bahsedilebilmesi için, evrende somut olarak yer isgal etmesi, üç boyutlu maddi bir varliginin olmasi gereklidir.7 Bu sebeple, dogal güçler veya bagimsiz ve sürekli haklar esya olarak nitelendirilemez. Fakat kanun koyucu, Türk Medeni Kanunu ("TMK") m. 704, 762, 998 uyarinca bu kavramlari esya benzeri rejime tabi olarak kabul edilmistir.
Hakimiyet unsuru bakimindan incelenirse, maddi varliga sahip esyanin üzerinde hem fiili hem de hukuki hakimiyet kurulmasina elverisli olmasi gerekmektedir. Üzerinde fiili hakimiyet kurulamayan gök cisimleri, daglar, denizler gibi unsurlar esya olarak nitelendirilemez. Öte yandan üzerinde fiili hakimiyet kurulabilen bir sey hakkinda hukuk düzeni hukuki hakimiyet kurulmasina izin vermiyorsa, burada hukuki hakimiyetten bahsedilemez.8
Diger bir unsur olan kisilik disi olmasi ise, insanin kisiligini olusturan degerlerin esya olarak kabul edilmemesini ifade etmektedir. Örnegin insan vücudu, uzuvlari veya insan vücuduna takilan suni parçalar9 ayni hakkin degil kisilik hakkinin konusunu olusturur.10
Iktisadi deger unsurunu inceleyecek olursak, ekonomik deger tasimayan seylerin hukuki olarak esya sayilip sayilmayacagi ögretide tartisilmaktadir. Ögretide bazi yazarlar, bir seyin esya sayilabilmesi için mutlaka ekonomik deger tasimasi gerektigi savunurken karsit görüsteki yazarlar ise bir seyin hukuken esya sayilabilmesi için ekonomik deger tasimasinin gerekli olmadigini, insanin maddi veya manevi bir ihtiyacini karsilamasinin yeterli olacagini savunmaktadir.11
Kripto Varliklar Esya Olarak Nitelendirilebilir mi?
Yönetmelik kapsamindaki tanimdan yola çikacak olursak, "maddi olmayan varlik" ifadesi ve bu konuda bir kanun ile istisna bir düzenleme olmamasi sebebiyle hiçbir kripto varligin esya oldugu düsünülemeyecektir. Ancak, bir an için Yönetmelik'in uygulanmadigini varsayarsak yukarida sayilan esyanin unsurlari bakimindan kripto varliklarin degerlendirmesini yapabiliriz. Ancak önemle belirtilmelidir ki her kripto varlik için bu degerlendirmenin ayrica yapilmasi gereklidir.
TMK m. 762'de belirtildigi üzere, bazi maddi olmayan varliklara esyaya uygulanan rejimin uygulanacagi düzenlenmistir. Ilgili maddede, "tasinir mülkiyetinin konusu ... tasinmaz mülkiyeti kapsamina girmeyen dogal güçlerdir" ifadesi ile kanun koyucu bir istisna yaparak dogal güçlerin de esya kapsaminda düzenlenebilecegini söylemektedir. Kripto varliklara ulasmak için bilgisayar programlarinin kullanilmasi ve kripto varliklarin (özellikle kripto paralarin) olusumu esnasinda yüksek miktarda enerji kullanildigi bilinmektedir. Enerjinin "dogal güç" kapsaminda oldugu ve kullanmaya ve yararlanmaya elverisli oldugu kabul edilir ise, kripto varliklarin da TMK m. 76212 kapsamina girecegi ve esya hukukuna iliskin kurallarin kiyasen uygulanabilecegi bazi yazarlar tarafindan tartisilmaktadir.13 Ancak ögretideki hâkim görüs esya kavraminin dar anlasilmasi gerektigi ve degerlendirme yapilirken cismanilik unsurunun dogal güçler bakimindan söz konusu olmayacagi yönündedir.14
Üzerinde hâkimiyet kurulabilmesi bakimindan, her kripto varlik bakimindan ayrica incelenmesi gerektigini vurgulamakla birlikte kripto paralarin özellikleri incelendiginde, kripto paraya ulasimin ancak özel anahtar (private key) sahibi kimse tarafindan yapilabilecegini göz önüne aldigimizda kripto paralar açisindan fiili hakimiyet gerçeklesmistir denilebilir.15 NFT'ler kapsaminda degerlendirildiginde ise, benzeri bir sekilde sifreleme yönteminin olmasi veya soguk cüzdanlarda saklanmasi durumunda hakimiyetten bahsedilebilir.
Kripto varliklarin kisilik degeri olmadigi konusunda tartisma bulunmamaktadir. Ayrica yatirim araci olarak kullanilmalari sebebiyle iktisadi deger tasidiginin da kabulü gerekmektedir.
Kripto varliklarin esya niteligi hususunda karsilastirmali hukuka bakildiginda özellikle Birlesik Krallik'ta bu hususta bazi olumlu gelismelerin oldugu gözlenmistir. UK Jurisdiction Task Force tarafindan Kasim 2019'da yayimlanan bir kararda kripto varliklar esya olarak kabul edilmistir.16 Anglo-Amerikan hukukundan farkli olarak klasik tanimlamalara uymamasi ve veri olarak nitelendirilmesinin kripto varliklarin esya olmaktan çikarilmasi anlamini tasimamaktadir. Bir diger mahkeme kararinda ise, kripto varliklar esya hukuku hükümlerine bagli olacak sekilde ihtiyati tedbir konusu yapilmistir. Ancak Alman hukuku incelendiginde, esya kavraminin cismanilik unsurunun dar degerlendirilmesi sebebiyle kripto varliklarin esya statüsünde olmadiklari görüsü baskindir. 17
Türk Hukuku'nda, Istanbul 3. Fikri ve Sinai Haklar Hukuk Mahkemesi tarafindan verilen ihtiyati tedbir karari kripto varliklar kapsaminda verilen ilk ihtiyati tedbir kararidir. Mahkeme, Cem Karaca'nin portresinin izinsiz olarak kullanilmasi ve Opensea platformunda NFT olarak satisa çikmasi ile sanatçinin kisilik ve fikri haklarinin ihlal edildigine iliskin açilan davada, Cem Karaca'nin portresinin izinsiz olarak kullanildigi platformlara dair erisim engeli ve Opensea'de satisa çikan NFT'nin satisinin engellenmesine dair ihtiyati tedbir karari vermistir.18 Ihtiyati tedbir kararina karsi istinaf yoluna gidilmistir; ancak istinaf mahkemesi davalinin basvurusunu esastan reddetmistir.19
Sonuç
Bir varligin hukuken esya olarak nitelendirilmesi hukuk sistemlerine göre degisiklik göstermektedir. Türk Hukuku kapsaminda esya, maddi varligi bulunan, üzerinde hakimiyet kurulabilen, iktisadi degeri olan ve kisilikten bagimsiz varliklari ifade eder. Yönetmelik'te düzenlendigi üzere kripto varliklar halihazirda maddi varlik olarak kabul edilmediginden, doktrinde tartismali olmakla birlikte mevcut durum itibariyla esya olarak nitelendirilmeyecegi sonucuna varilacaktir.
Ancak, esya kavraminin genis degerlendirilmesi, gelisen teknolojiye adaptasyon saglamasi sonrasinda kripto varliklarin esya statüsü kazanmasi ihtimal dahilindedir. Kripto varliklarin esya olarak kabul edilmesinin sonuçlari ayrica degerlendirilmesi gereken bir konu olacaktir.
Kaynakça
ARAALAN, Cemal, "Kripto Varlik Ilk Arzi (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazi Ülke Uygulamalari Açisindan Degerlendirilmesi", Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayi No.: 40, 2021, s. 877-912.
ARAALAN, Cemal, "Ödemelerde Kripto Varlik Kullanilmamasina Iliskin Yönetmelik Hakkinda Degerlendirmeler", Bilisim ve Teknoloji Hukuku Dernegi, https://bthukuku.org/2021/04/19/odemelerde-kripto-varlik-kullanilmamasina-iliskin-yonetmelik-hakkinda-degerlendirmeler/
ÇAGLAYAN AKSOY, Pinar, "Medeni Hukuk Açisindan Kripto Varliklar", Kripto Varliklarda Düzenleme Arayisi Çalistayi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayinlari Banka ve Ticaret Hukuku Arastirma Enstitüsü, Ankara 2022, ("Çaglayan Aksoy"), s. 189-202
ÇEKIN, Mesut Serdar, "Kripto Varliklar Üzerinde Gerçeklestirilen Islemlerin Borçlar Hukuku ve Esya Hukuku Açisindan Degerlendirilmesi", Istanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayi 1. 2022; https://doi.org/10.46547/imuhfd.2022.09.1.01
ÖZDEMIR Gençer; "Kripto Paralarin Esya Niteligi"; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306.
TEKELIOGLU Numan, "Esya Kavramini Yeniden Düsünmek: Nft'lerin Esya Niteligi ve Esya Hukuku Bakimindan Gelecegi Üzerine Bir Inceleme"; SÜHFD.; C. 30; S.3; 2022; s. 1301-1329.
1. Blokzincir teknolojisi üçüncü bir taraf bir araci olamadan (bankalar veya hükümetler gibi aracilara ihtiyaç duymadan) taraflar arasinda güvenli ve seffaf islemler yapilmasini saglayan dagitilmis bir defter sistemidir. Bir mutabakat mekanizmasi kullanarak (kriptografi) her bir islemi gerçek zamanli olarak dogrulayan ve onaylayan merkeziyetsiz bir bilgisayar agina dayanir. Blokzincir üzerindeki veriler bir bloga kaydedilir ve bu blok kriptografik olarak bir önceki bloga baglanarak kesintisiz bir veri zinciri olusturur.
2. ÇAGLAYAN AKSOY, Pinar "Medeni Hukuk Açisindan Kripto Varliklar", Kripto Varliklarda Düzenleme Arayisi Çalistayi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayinlari Banka ve Ticaret Hukuku Arastirma Enstitüsü, Ankara 2022, ("Çaglayan Aksoy"), s. 189-202
3. ARAALAN, Cemal, "Ödemelerde Kripto Varlik Kullanilmamasina Iliskin Yönetmelik Hakkinda Degerlendirmeler", Bilisim ve Teknoloji Hukuku Dernegi, https://bthukuku.org/2021/04/19/odemelerde-kripto-varlik-kullanilmamasina-iliskin-yonetmelik-hakkinda-degerlendirmeler/
4. ARAALAN, Cemal, "Kripto Varlik Ilk Arzi (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazi Ülke Uygulamalari Açisindan Degerlendirilmesi", Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayi No.: 40, 2021, s. 877-912
5. ARAALAN, Cemal, "Kripto Varlik Ilk Arzi (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazi Ülke Uygulamalari Açisindan Degerlendirilmesi", Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayi No.: 40, 2021, s. 877-912
6. ARAALAN, Cemal, "Kripto Varlik Ilk Arzi (ICO) ve Konunun Türk Hukuku ve Bazi Ülke Uygulamalari Açisindan Degerlendirilmesi", Banka ve Finans Hukuku Dergisi, Cilt No.: 10, Sayi No.: 40, 2021, s. 877-912
7. ÖZDEMIR Gençer; "Kripto Paralarin Esya Niteligi"; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; ("Özdemir"), s. 289-306
8. TEKELIOGLU Numan; "Esya Kavramini Yeniden Düsünmek: Nft'lerin Esya Niteligi ve Esya Hukuku Bakimindan Gelecegi Üzerine Bir Inceleme"; SÜHFD.; C. 30; S.3; 2022; ("Tekelioglu"), s. 1301-1329
9. Özdemir, s. 289-306
10. Tekelioglu, s. 1301-1329
11. Tekelioglu, s. 1301-1329
12. Doktrinde Çaglayan Aksoy isabetli bir sekilde TMK m. 762 geregince bazi dogal güçlerin, maddi varliklari bulunmamasina ragmen, cismani bir nitelik tasimamalarina ragmen, kanunda tasinir mülkiyetine tabi oldugu hükümlere tabi tutuldugunu, hukuk güvenligi ve islem güvenligi esas alindiginda, esya kavraminin genis yorumlanmasi ve yeni bir maddi olmayan esya kategorisinin kripto varliklar açisindan da kiyasen uygulanmasi gerektigini belirtmistir. Bu konuda detayli hukuki degerlendirmeler için bkz. Çaglayan Aksoy, s. 199 vd.
13. ÖZDEMIR Gençer; "Kripto Paralarin Esya Niteligi"; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306
14. ÖZDEMIR Gençer; "Kripto Paralarin Esya Niteligi"; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306
15. ÖZDEMIR Gençer; "Kripto Paralarin Esya Niteligi"; SDÜHFD.; C.11; S.1; 2021; s. 289-306
16. ÇAGLAYAN AKSOY, Pinar "Medeni Hukuk Açisindan Kripto Varliklar", Kripto Varliklarda Düzenleme Arayisi Çalistayi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayinlari Banka ve Ticaret Hukuku Arastirma Enstitüsü, Ankara 2022, ("Çaglayan Aksoy"), s. 189-202
17. ÇAGLAYAN AKSOY, Pinar "Medeni Hukuk Açisindan Kripto Varliklar", Kripto Varliklarda Düzenleme Arayisi Çalistayi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayinlari Banka ve Ticaret Hukuku Arastirma Enstitüsü, Ankara 2022, ("Çaglayan Aksoy"), s. 189-202
18. https://www.polemikhaber.com/turk-mahkemelerinden-ilk-nft-karari-cikticem-karacaya-engel
19. Istanbul Bölge Adliye Mahkemesi 16.Hukuk Dairesi 2022/1741 E. Sayili Karar 22.12.2022
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.