Ceza Hukuku Bakimindan Mobbing

Mobbing Kavrami

Bu makalede; "Ceza Hukuku Bakimindan Mobbing" konusu ele alinacaktir.

Dünyanin pek çok ülkesinde oldugu gibi Türkiye'de de mobbing kavrami daha fazla ilgi çeken, arastirilan ve yargi kararlarina yansiyan bir konu olmustur. Is hayatinda pek çok çalisanin dogrudan veya dolayli olarak karsilastigi bir olgudur. Isyerinde psikolojik siddet anlamina gelen "mobbing" kavrami, çalisma psikolojisi alaninda yapilan arastirmalarda, çalisanlarin birbirlerini rahatsiz ve huzursuz edici davranislarla taciz etmeleri, birbirlerine kötü davranmalari; kisaca, kisiler arasi psikolojik siddet uygulamalari anlaminda kullanilmaktadir.

Etimolojik olarak, Ingilizce "mob" ve Latince "kararsiz kalabalik" anlamina gelen "mobile vulgus" sözcügüne dayanan mobbingin Türkçe anlami; psikolojik taciz, psikolojik yildirma, rahatsiz etme, sikinti verme ve psikolojik baskidir. Türk ögretisinde, kavrami ifade etmek için psikolojik taciz, psikolojik sindirme ve psikolojik yildirma deyimleri kullanilmaktadir.

Mobbing Olusturan Davranislar

Mobbing olusturan davranislar degisik biçimde karsimiza çikmaktadir. Heinz Leymann, bu davranislari 5 gruba ayirmakta ve her bir gruba dahil 45 degisik mobbing davranisindan söz etmektedir:1

  1. Çalisanlarin kendilerini ifade etmesini önlemeye yönelik saldirilar (kendisini ifade etmeyi sinirlama; sürekli sözünün kesilmesi; bagirmak veya yüksek sesle sövmek; isyerinde sürekli elestiri; özel yasaminda sürekli elestiri; telefon terörü; sözlü tehdit; yazili tehdit; dogrudan muhatap almamak suretiyle iletisimi engelleme; asagilayici bakis veya mimikler ile iletisimi engelleme),
  2. Çalisanlarin sosyal iliskilerine yönelik saldirilar (konusmama; konusmasina izin vermeme; diger çalisma arkadaslarindan uzak bir büroda çalistirma; çalisma arkadaslarina, ilgiliyle konusmayi yasaklama; yokmus gibi davranma),
  3. Çalisanlarin sosyal itibarina yönelik saldirilar (arkadan konusma; asilsiz söylenti; gülünç duruma düsürme; akil hastasi oldugunu isnad etme; psikiyatrik muayeneye zorlama; özrüyle alay etme; gülünç duruma düsürmek için hareket, ses veya mimikleri taklit etme; özel yasamiyla alay etme, uyruklugu ile alay etme, cinsel yakinlasma veya cinsel teklifte bulunma, küfür veya baskaca onur kirici ifadelerle seslenme v.s.),
  4. Çalisanlarin yasamina ve mesleki kariyerine yönelik saldirilar (is vermeme, isi sürekli degistirme, kaldirabileceginin üzerinde veya anlamsiz is yükleme vs.),
  5. Çalisanlarin sagligina yönelik saldirilar (saglik açisindan zararli islerde çalismaya zorlama, fiziksel siddet, cinsel taciz vs.).

Türk Hukukundaki emsal kararlara2 baktigimizda mobbing vakialarinin;

  • Amir konumundaki kisinin magduru nedensiz yere isini yapmamakla suçlamasi,
  • Magdurun yetersiz olarak degerlendirilip asagilanmasi,
  • En basit olaylarda dahi yazili savunma istenerek taciz edilmesi,
  • Isverenin kisisel nedenlerle birlikte çalismak istemedigi isçiyi psikolojik olarak yipratip onu isten ayrilmaya zorlamasi,

gibi davranis biçimlerinde ortaya çiktigini söylemek mümkündür.

Mobbing Nedeniyle Ceza Sorusturma ve Kovusturmalarinin Kanuni Dayanaklari

5237 Sayili Türk Ceza Kanunu'nda ayri bir "mobbing suçu" isminde bir suç ve kanuni tanimlama yoktur. Fakat bu durum, mobbing eylemlerinin suç teskil etmedigi anlamina gelmez. Is Hukuku mevzuatinda mobbing kapsaminda ele alinabilir hukuka aykiri fiil niteliginde olan isveren davranislari ve bu davranislari yaptirima baglayan düzenlemeler bulunmaktadir. Ceza hukuku bakimindan mevcut mobbing davranislarini cezalandirmaya yeterli hukuk araçlari oldugunu kabul edebiliriz.

Bagimsiz bir suç tipi olarak ayrica düzenlemeye gerek olmadigini söylemek mümkündür. Mobbing olgusu sadece temel hak ve insan özgürlüklerine iliskin kurallarin ihlali anlamina gelmemekte, Anayasa ile güvence altina alinmis olan çalisma hakkinin da ihlali niteligi tasimaktadir. Bu sebeple 1990'li yillardan itibaren mobbinge karsi etkin koruma saglamak amaciyla Avrupa ülkeleri birçok yasal düzenleme yapmaya baslamistir. Bu Avrupa ülkelerinin basinda Fransa, Belçika, Hollanda, Isveç ve Almanya gelmektedir.

Mobbing Suçunda Ispat

Mobbing magdurlarinin uygulamada en çok karsilastigi sorun ispat sorunudur. Türk hukukunda ayriyeten mobbing hakkinda bir düzenleme bulunmadigi için ispat yüküyle ilgili de bir düzenleme bulunmamaktadir. Avrupa'da uygulamada ispat yükü sebebiyle karsilasilan sorunlara çözüm bulunmaya çalisilmistir. Belçika hukuk sisteminde, isçi mobbinge ugradigini ispat etmek zorunda olmayip, sikayet edilen tarafin yasaklanmis bir eylem veya davranista bulunmadigini ispatlamasi gerekmektedir. Isçiye gerçek bir koruma saglanmaktadir.

Is Kanunu'nun isçinin hakli sebeple is akdinin feshini düzenleyen 24. maddesinde "mobbing" kavrami açikça bu sebeplerden sayilmamistir ancak bu maddede belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallarina uymayan davranislari mobbing çerçevesinde degerlendirebiliriz. Borçlar Kanunu 417.maddesinde;

"Isveren, hizmet iliskisinde isçinin kisiligini korumak ve saygi göstermek ve isyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni saglamakla, özellikle isçilerin psikolojik ve cinsel tacize ugramamalari ve bu tür tacizlere ugramis olanlarin daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür."

Denilmektedir.

Bu madde hükmü geregince mobbing açikça yasaklanmaktadir. Iscinin mobbing uygulandigi takdirde is akdini hakli sebeple feshedilebilecegi açiktir. Mobbing nedeniyle is akdinin feshi durumunda ispat yükünün hangi tarafta olacagi önemlidir. Yargitay, mobbing iddialarinda süpheden uzak kesin deliller aranmayacagini ve isçinin kendisine yönelik isyerinde mobbing uygulandigina dair kusku uyandiracak olgulari ileri sürmesini yeterli görmektedir.

Bu sebeple isyerinde mobbing gerçeklesip gerçeklesmediginin ispat külfetinin isverende oldugu kabul edilmektedir. Yargitay 22. Hukuk Dairesi, 2013/693E. 2013/30811 K. sayili ve 27/12/2013 tarihli kararinda;

"Davacinin görev degisikligi nedeniyle magdur oldugu düsüncesine kapildigi ve hastalandigi, uyari, itham ve kirici üsluplarla baskilara maruz kaldigi, banka müdürü tarafindan sorun çikaran, uyumsuz, sevilmeyen ve kavgaci biri olarak suçlandigi, süreç içinde davaciya yönelik bu ve benzeri olumsuz davranislarin tekrarlandigi, baska personelin yapmasi gereken islerin sik sik davaciya verildigi, isyerinde düzenli çalisma seklinin olmadigi, stresli çalisma ortaminda bulunmanin etkisiyle sindirim sistemi rahatsizligi çektigi, banka subesinin yapilan iç denetimde düsük performans gösterdiginin belirlendigi, davacinin isyeri içindeki diger çalisanlardan soyutlandigi, son dört ay içinde yirmiser günlük saglik raporlari aldigi, sube içi elektronik posta ile yapilan yazismalarda 'densiz' denilmek suretiyle hakarete maruz kaldigi, yasamis oldugu olumsuzluklari isyerindeki amirine ilettigi halde sorunlara çözüm getirilmedigi ve kendisinde kusur bulundugu, olumsuzluklar sonunda anksiyete bozuklugu çektigi ve saglik sorunlariyla ugrastigi, bir yillik maas artisinin yalnizca 1,96 olarak öngörüldügü; davacinin isyerinde yasadiklarini anlattigi yazida tutarlilik, samimiyet ve iddia edilen hususlarla bir bütünlük görüldügü, bu hususlarin mobbing teskil ettigi tüm dosya içeriginden anlasilmaktadir.

Mobbingin varligi için kisilik haklarinin agir sekilde ihlaline gerek olmadigi, kisilik haklarina yönelik haksizligin yeterli oldugu, ayrica mobbing iddialarinda süpheden uzak kesin deliller aranmayacagi; davaci isçinin, kendisine isyerinde mobbing uygulandigina dair kusku uyandiracak olgularin ileri sürmesinin yeterli oldugu, isyerinde mobbing gerçeklesmedigini ispat külfetinin davaliya düstügü; tanik beyanlari, saglik raporlari, bilirkisi raporu, kamera kayitlari ve diger tüm deliller degerlendirildiginde mobbing iddasinin yeterli delillerle ispat edildigi gözetilmeden davanin reddi hukuka aykiridir."

Bu yargitay kararindan bahisle isçiye mobbing uygulanmadiginin ispat yükü isverene birakilmistir.

Ilginizi Çekebilir: Yargitay Kararlari Isiginda Psikolojik Taciz.

Mobbing Olusturan Davranislarin Suç Tipleri Açisindan Incelenmesi

Kasten Yaralama Suçu (TCK m. 86-87): Kasten yaralama, baskasinin beden bütünlügünü ihlal eden veya sagligina zarar veren davranislarla islenir. Magdurun kulak çekme, yumruk atma gibi dogrudan bedene yönelik aci verme degil, ayni zamanda magdurun maruz kaldigi mobbing davranislarinin bir sonucu olarak farkli ihlallerde ortaya çikabilir.

Magdurun stres sebebiyle psikolojik bir hastaliga yakalanmasi bu duruma örnek verilebilir. Mobbing olusturan davranislar dogrudan beden üzerinde gerçeklesmis veya psikolojik bir rahatsizlik yaratmis ise, kasten yaralama suçunun maddi unsurunu olusturan 'vücuda aci verme' kapsaminda ele alinabilir. Suçun diger maddi unsuru olan 'sagligi bozma' beden fonksiyonlarinin normalden sapmasi anlamina gelmektedir. Çogu zaman 'sagligi bozma' ve 'vücuda aci verme' bir arada bulunmaktadir. Uzun sürmüs olan mobbing davranislari sonucunda ortaya çikan korku, depresyon, kaygi, alinganlik, yasamdan zevk alamama gibi neticeler, kasten yaralama suçu çerçevesinde degerlendirilebilir.

-Intihara Yönlendirme Suçu (TCK m. 84): Uzun süren mobbing sonucunda magdur psikolojik çöküntü içine girebilir. Bu psikolojik çöküntü intihar karari almasina neden olabilir. Ancak bu suçun olusabilmesi için magdurun özgür iradesine dayanarak aldigi bir karar olmalidir. Mobbing sonucu mobbinge ugrayan kisiyi intihara azmettiren, tesvik eden, baskasinin intihar kararini kuvvetlendiren ya da baskasinin intiharina herhangi bir sekilde yardim eden kisinin bu suçtan cezalandirilmasi söz konusu olabilecektir.

Eziyet Suçu (TCK m. 96): Mobbing magduruna karsi insan onuruyla bagdasmayan, magdurun bedensel ve ruhsal açidan aci çekmesine ve asagilanmasina yol açan davranislarda bulunulmasi halinde isbu suç islenir. Asagilayici ve eziyet verici, insan olma niteligini etkileyen tüm davranislar bu suçu olusturur.

Cinsel Saldiri ve Cinsel Taciz Suçu (TCK m.102-TCK m. 105): Cinsel saldiri suçu, cinsel davranislarla vücut dokunulmazliginin ihlal edilmesi sonucu olusur. TCK uygulamasi bakimindan, cinsel saldiri suçunun olusmasi için bedensel temas ölçütü gereklidir. Bu durumda magdurla fiziksel bir temasi içermeyen davranislar cinsel taciz suçunu olusturur. Mobbing magdurunun cinsel özerkligini zedeleyen her türlü davranis cinsel saldiri suçunu olusturur. Beden dokunulmazligini ihlal etmeyen ve magdurun cinselligine yönelik davranislar cinsel taciz suçunu olusturur.

Cebir Kullanma Suçu (TCK m. 108): Cebir, bir baskasinin özgürce irade olusturmasini engellemek ve bedenine yönelik zorlayici bir etkidir. Mobbing süreci içerisinde magduru hukuka aykiri bir sekilde belirli bir davranista bulunmaya zorlamak cebir kullanma suçunu olusturur.

Kisilerin Huzur Ve Sükûnunu Bozma Suçu (TCK m. 123): Mobbing magduruna gürültü yapmak veya sürekli onu telefonla arayarak rahatsiz etmek veya hukuka aykiri bir davranista bulunmak bu suçu teskil eder. Kisilerin huzur ve sükununu bozma, diger suç tipleri kapsaminda cezalandirilmayan birçok davranisi içine alarak çerçeve bir suç tipi özelligi gösterir.

Hakaret Suçu (TCK m. 125): Hakaret suçu, mobbing davranislarinda en çok karsimiza çikan suç tipidir. Bu suçun olusmasi için magdurun onurunu ve serefini asagilayici sekilde somut bir fiil veya olgu isnat etmek veya sövmek gerekir. Davranisin onur ve serefi asagilayici olmasi yeterlidir. Bu suç mobbing magdurunun huzurunda veya giyabinda islenebilir. Suçun huzurda islenmis sayilmasi için mobbing magdurunun herhangi bir araci olmadan dogrudan dogruya ögrenmesi gerekir. Giyabinda islenmesi durumunda en az üç kisiyle ihtilat edilmesi gerekir. En az üç kisinin isnad edilen fill, olgu veya sövmeyi ögrenmis olmasi gerekir. Mobbing süresi içerisinde magdurun onuruna ve serefine yönelik olarak gerçeklestirilen davranislar hakaret suçu kapsaminda cezalandirilir.

Sonuç

Mobbing magdurunun kisilik hakkini, onurunu, serefini veya sagligini bozan davranislar hukuksal bir kavram olmamasina karsin, uygulamada karsilasilan bir olgudur. Mobbing davranislarinin cezalandirmasinda, mobbing hakkinda bir düzenleme olmamasina karsin mevcut ceza hukuku araçlarinin mobbing magdurunun hakkini korumada kullanilabilmektedir. Bunun haricinde özel norm niteliginde bir mobbing suçunun da düzenlenmesi mümkün ileride gündeme gelebilecektir.

Anahtar Kelimeler: Ceza Hukuku Bakimindan Mobbing, Mobbing, Is Yerinde Mobbing, Is Yerinde Psikolojik Siddet, Ceza Hukuku ve Mobbing.

Kaynakça

  • 6098 Sayili Türk Borçlar Kanunu.
  • 4857 Sayili Is Kanunu.
  • 5237 Sayili Türk Ceza Kanunu.
  • (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/154618).
  • (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/235619).
  • (http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2010-88-598).

Referanslar

  • 1Leymann, Mobbing, Psychoterror am Arbeitesplatz und wie man sich dagegen wehren kann, 1993, s. 23.
  • 2Yargitay 9. HD, E.2007/9154-K.2008/13307;E.2008/3122-K.2008/4922; Yargitay 4. HD, .E.2007/3114- K.2008/3142.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.