Içerik

Cezayi Aleyhe Bozma Yasagi Nedir?

A. Genel Olarak Aleyhe Bozma Yasagi

Aleyhe bozma yasagi (reformatio in peius) 1, kanun yoluna sanik lehine basvurulmasi neticesinde yeniden verilen kararin önceki karardan daha agir olmamasidir. Aleyhe bozma yasagi saniga, haksiz oldugunu düsündügü bir hükme karsi kendisine taninan hukuki yollari kullanmasi sebebiyle daha agir bir cezayla karsilasmasi riskini ortadan kaldirmayi amaçlamaktadir. Bu nedenle aleyhe bozma yasaginin özellikle Alman Imparatorluk Mahkemesi'nce (Reichtsgericht) " usul hukukuna iliskin bir koruma hükmü(ein prozessuales Schutzrecht) olarak adlandirildigi görülmektedir.

Yargitay içtihatlarinda aleyhe bozma yasaginin, ceza muhakemesinin mutlak ve vazgeçilemez degerleri arasinda yer alan ve evrensel hukukun benimsedigi bir ilke olmadigi, kanunun düzenlenis biçimi ve amaci itibariyla, ceza yargilamasinda verilen kararlara karsi kesin hükme kadar masumiyet karinesinden yararlanma hakki bulunan sanigin temyiz kanun yoluna basvurudan çekinmemesini temine yönelik bir prensip oldugu açiklanmistir. 2

Aleyhe bozma yasagiyla amaçlanan; sanigin cezasinin agirlasacagi yönünde herhangi bir endise tasimadan kanun yoluna basvurma hakkini kullanabilmesidir. Aksi bir durum söz konusu oldugunda cezasinin agirlasacagindan çekinen sanik, kanun yoluna basvurmaktan kaçinabilir.

B. Güvenlik Tedbirlerine Aleyhe Bozma Yasagi Uygulanabilir mi?

5237 sayili TCK'da suç karsiligi olarak uygulanabilecek yaptirimlar; ceza ve güvenlik tedbirleri olmak üzere iki ayri kategoride düzenlenmistir. Güvenlik tedbirleri, islenen bir suçla baglantili olarak, bu suçu isleyen kisi hakkinda gösterdigi tehlikelilik durumu veya maruz kaldigi tehlike hali göz önünde bulundurularak veya suçun konusu ile ilgili ya da suçun islenisinde kullanilan araçla baglantili olarak uygulanan, koruma veya iyilestirme amacina yönelik ceza hukuku yaptirimlaridir. 3

Yürürlükte bulunan ceza muhakemesi hukukumuza ve Yargitay'in genel uygulamasina göre aleyhe degistirme yasagi yalnizca cezalar bakimindan geçerli olup; bu yasagin kapsamina güvenlik tedbirleri dahil degildir.

Yargitay'in, vermis oldugu bir kararda; "yerlesmis yargisal kararlarda da vurgulandigi gibi 'belli haklari kullanmaktan yoksun birakilma' basligi altinda yeni sistemde güvenlik tedbiri olarak düzenlenmis bulunan ve mahkumiyetin yasal sonucu olan bu mahrumiyetler, mahkumiyetin dogal sonucu oldugundan, kararda gösterilmemis olsa bile hükümlü açisindan kazanilmis hakka konu olamaz, aleyhe bozma yasagi kapsaminda degerlendirilemezler" denilmistir. 4

C. Aleyhe Bozma Yasagina Iliskin Hükümler

Aleyhe bozma yasagi, 5271 sayili Ceza Muhakemesi Kanunu'nun asagida yer alan hükümlerinde düzenlenmistir.

Cumhuriyet savcisinin basvuru sonucunun kapsami;

Madde 265  - (1) Cumhuriyet savcisi tarafindan aleyhine kanun yoluna gidilen karar, sanik lehine bozulabilir veya degistirilebilir. Cumhuriyet savcisi, kanun yoluna sanik lehine basvurdugunda, yeniden verilen hüküm önceki hükümde tayin edilmis olan cezadan daha agir bir cezayi içeremez.

Sanik lehine basvurma hâlinde verilecek hüküm;

Madde 283 - (1) Istinaf yoluna yalniz sanik lehine basvurulmussa, yeniden verilen hüküm, önceki hükümle belirlenmis olan cezadan daha agir olamaz.

Davaya yeniden bakacak mahkemenin islemleri;

Madde 307- (5) Hüküm yalniz sanik tarafindan veya onun lehine Cumhuriyet savcisi veya 262'nci maddede gösterilen kimselerce temyiz edilmisse, yeniden verilen hüküm, önceki hükümle belirlenmis olan cezadan daha agir olamaz.

Kanun yararina bozma;

Madde 309- (4) (b) Mahkûmiyete iliskin hükmün, davanin esasini çözmeyen yönüne veya savunma hakkini kaldirma veya kisitlama sonucunu doguran usul islemlerine iliskin ise, karari veren hâkim veya mahkemece yeniden yapilacak yargilama sonucuna göre gereken hüküm verilir. Bu hüküm, önceki hükümle belirlenmis olan cezadan daha agir olamaz.

Yeniden durusma sonucunda verilecek hüküm;

Madde 323- (2) Yargilamanin yenilenmesi istemi hükümlünün lehine olarak yapilmissa, yeniden verilecek hüküm önceki hükümle belirlenmis olan cezadan daha agir bir cezayi içeremez.

1412 Sayili Mülga Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu'nun "davaya yeniden bakacak mahkemenin hak ve mecburiyetleri" baslikli md. 326/4'e göre; "hüküm yalniz sanik tarafindan veya onun lehine Cumhuriyet savcisi veya 291 inci maddede gösterilen kimseler tarafindan temyiz edilmisse yeniden verilen hüküm, evvelki hükümle tayin edilmis olan cezadan daha agir olamaz" denilmek ile aleyhe bozma yasagi düzenlenmekte idi.

D. Hapis Cezasinin Ertelenmesi, Kazanilmis Hak ve Aleyhe Bozma Yasagi

TCK md. 51'de "hapis cezasinin ertelenmesi" bir infaz kurumu olarak düzenlenmistir. Cezanin infazinin ne sekilde olacagi mahkeme tarafindan verilen hükümde belirtilmesi gerektiginden TCK'da düzenlenmistir. Hapis cezasinin ertelenmesi kurumu da aleyhe bozma yasagi kapsamina girmektedir. Yargitay da bunu kabul etmektedir. 5

Ertelenen bir ceza, ertelenmeyene göre daha lehe sayilmaktadir. Bu baglamda, ikinci kararda verilen ceza, ilk kararda verilenden daha hafif olsa bile eger ertelenmemisse aleyhe bozma yasaginin ihlal edildigi söylenebilecektir.

TCK md. 51/7'e göre; "hükümlü denetim süreci içerisinde kasitli bir suç islerse ertelenen cezanin kismen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilir."

Buna göre daha önceki bir suçtan dolayi cezasi ertelenen hükümlünün denetim süresi içerisinde isledigi diger kasitli suçtan dolayi verilen mahkumiyet kararinda, ertelenmis önceki cezanin da kismen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilmesi gerekirken bu hususa hükümde yer verilmemis ve bu hüküm yalnizca sanik lehine kanun yoluna götürülmüsse aleyhe degistirme yasagi devreye girecek ve yeni verilecek hükümde ertelenmis cezanin infazina karar verilemeyecektir. 6

E. Hükmün Açiklanmasinin Geri Birakilmasi ve Aleyhe Bozma Yasagi

Hükmün açiklanmasinin geri birakilmasi, yargilama sonucunda verilen hükmün sanik hakkinda hukuki sonuç dogurmamasidir. CMK md. 231/5'e göre; "saniga yüklenen suçtan dolayi yapilan yargilama sonunda hükmolunan ceza, iki yil (2) veya daha az süreli hapis veya adlî para cezasi ise; mahkemece, hükmün açiklanmasinin geri birakilmasina karar verilebilir."

Hükmün açiklanmasinin geri birakilmasi kararina itiraz halinde, aleyhe bozma yasagi ilkesi uygulanmasina yönelik doktrin ve içtihatlarda görüs birligi bulunmamaktadir. Yargitay'a göre hükmün açiklanmasinin geri birakilmasi kararina sanik lehine basvurulmasi halinde bozma üzerine verilecek ceza ilk cezadan daha agir olamayacaktir. Bu hususun aleyhe bozma yasagina dayandirilmasina yönelik ise içtihat farkliligi mevcuttur. 7

F. Kazanilmis Hakkin Korunmasi Ilkesi

"Kazanilmis hak" kavrami mevzuatta yer almayan ancak Yargitay içtihatlarinda yer verilen bir kavramdir. "Kazanilmis hak hukuk devletinin en temel ilkelerinden biridir. Kazanilmis haktan geri adim atilabilmesi sadece hükümlünün hukuka aykiri davranisi söz konusu ise mümkün olabilir. Haktan yararlanan kimsenin kasti veya kusurlu hareketi söz konusu degilse, kazanilmis hakki elinden alinamaz. 8"

Suçun niteligi yönünden, lehe kanun yolu davasi üzerine saniga kazanilmis hak imkani taninmamistir. Kazanilmis hak kavramiyla iliskilendirilerek açiklanan aleyhe bozma yasagi, sadece cezanin tür ve miktariyla sinirlidir. Suçun niteligi degisirse, ikinci verilecek ceza öncekinden agir olamaz, agirsa eski ceza aynen verilir.

G. Tekerrür Hâlinde Aleyhe Bozma Yasagi

TCK md. 58'de yer alan tekerrür, bir kisinin isledigi suçtan dolayi mahkum olduktan sonra yeni bir suç islemesi veya önceki isledigi suçtan dolayi verilen hüküm kesinlestikten sonra yeni bir suç islemesidir.

Yargitay içtihatlarinda tekerrüre iliskin hükümlerin aleyhe bozma yasagi kapsaminda degerlendirildigi görülmektedir. Yargitay'a göre bozma karari verilen hükümde tekerrür hükümleri dikkate alinmamis olmasina ragmen, bozmadan sonra ilk derece mahkemesince tesis edilen yeni hükümde tekerrürün dikkate alinmasi aleyhe bozma yasaginin ihlalini dogurmaktadir.

"Hirsizlik ve konut dokunulmazligini ihlal suçlarinda uyusmazlik; 5237 Sayili T.C.K.nun 58/6 nci maddesi uyarinca sanik hakkinda mükerrirlere özgü infaz rejiminin uygulanmasina karar verilirken, tekerrüre esas alinan ilamin kararda gösterilmesinin zorunlu olup olmadiginin belirlenmesine iliskindir. Tekerrür hükümlerinin uygulanmasina karar verilmedigi durumda, aleyhe degistirememe ilkesinin gözetilmesi gerektigi kabul edilmelidir. Adli sicil kaydinda tekerrüre esas hükümlülügü bulunan sanik hakkinda kurulan mahkumiyet hükmünde 5237 Sayili Kanunun 58. maddesinin 6 ve 7 nci fikralarinin uygulanmasina karar verilmemis olmasi ve aleyhe yönelen temyizin de bulunmamasi halinde lehe temyiz davasi üzerine cezanin aleyhe degistirilmemesi kurali uyarinca, hükmün tekerrür hükümlerinin uygulanmamasi isabetsizliginden bozulmasi olanakli degildir. Adli sicil kaydinda yer alan ilamlar denetime olanak verecek biçimde getirtilmeden ve hangi ilamin tekerrüre esas alindigi kararda gösterilmeden T.C.K.nun 58. maddesi uyarinca saniga hükmolunan cezanin mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilmesine ve 2. defa tekerrür hükümleri uygulandigindan sanigin kosullu saliverilme hükümlerinden yararlandirilmamasina karar verilmesinde isabet bulunmamaktadir." 9

Yargitay'in tekerrüre iliskin savundugu görüs doktrinde tartismalara sebebiyet vermistir. Bunun sebebi Yargitay'in güvenlik tedbirlerini bir yandan aleyhe bozma yasagi kapsami disinda birakirken, diger yandan infaz kurumu olarak kabul edilebilecek olan tekerrürü aleyhe bozma yasagi kapsaminda ele almasidir. Bu durum bazi yazarlar tarafindan "çeliski" olarak nitelendirilmistir.

Ilginizi Çekebilir: Kazanilmis Hakkin Ihlaline Iliskin Yargitay Karari Incelemesi.

Özbek ve Tepe'ye göre Yargitay yukarida da yer verdigimiz bu görüsüyle, aleyhe bozma yasaginin kapsamini cezanin türü ve miktariyla sinirlayan bakisindan zimnen ayrilmis bulunmaktadir.

"Yargitay, hakkinda bozma karari verilen hükümde tekerrür hükümlerinin dikkate alinmamis olmasina ragmen, bozmadan sonra tesis edilen hükümde tekerrürün dikkate alinmasini da aleyhe degistirme yasaginin ihlali olarak kabul etmistir. Kanaatimizce Yargitay'in bu tespiti hem önemli hem de Yargitay'in içine düstügü bir çeliskiyi göstermesi bakimindan anlamlidir. Söyle ki; yukarida ifade edildigi üzere, Yargitay aleyhe degistirme yasagini sadece "cezanin türü ve miktari" için geçerli saymakta hatta bu nedenle güvenlik tedbirlerini (bilhassa müsadereye iliskin kararlarinda) aleyhe degis-tirme yasaginin kapsami disina çikarmistir. Ancak buradaki örnek üzerinden hareket edilecek olursa, tekerrür "cezanin miktari veya türü"ne iliskin bir  kurum degildir. 5237 sayili TCK ve 5235 sayili CGTIHK hükümleri çerçevesinde tekerrürün artik bir infaz kurumu olarak kabul edilecegi söylenebilir. Hatta ayni degerlendirmeyi erteleme kurumu için dahi yapmak mümkündür. Bu durumda aslinda Yargitay aleyhe degistirme yasaginin kapsamini "cezanin türü ve miktari"yla sinirlayan bakisindan zimnen ayrilmis kabul edilmelidir. Bu yönüyle aslinda Al. CMK m. 331 ve m. 358'deki "eylemin hukuki sonuçlarinin türü ve miktari" formülüne daha yakin bir bakis açisi ortaya koymaktadir." 10

Anahtar Kelimeler: Cezayi Aleyhe Bozma Yasagi Nedir?, Aleyhe Bozma Yasagi Nedir?, Cezayi Aleyhe Bozma Yasagi.

Kaynakça & Referanslar

1. Aleyhe bozma yasagi doktrinde; "aleyhe degistirme yasagi," "aleyhe degistirmeme mecburiyeti," "sanigin cezasinin agirlastirilmasi yasagi," "aleyhe agirlastirma yasagi," "aleyhe düzeltme yasagi" seklinde farkli isimlerle de yer almaktadir.

2. Ceza Genel Kurulu 2006/10-124 E., 2006/165 K.: "istinaf ve temyiz yasa yollan bakimindan pozitif hukukumuzda yer alan "cezanin aleyhe degistirilmemesi" ilkesi, ceza yargilamasinin mutlak ve vazgeçilemez degerleri arasinda yer alan ve evrensel hukukun benimsedigi bir ilke degildir. Yasadaki düzenlenis biçimi ve amaci itibariyla, asil ceza yargilamasinda verilen kararlara karsi kesin hükme kadar masumiyet karinesinden yararlanma hakki bulunan sanigin temyiz yasa yoluna basvurudan çekinmemesini temine yönelik bir prensiptir. Ancak gözardi edilmemelidir ki; anilan prensibin saniklari koruyuculugu mutlak olmayip sanik aleyhine bir temyizin varligi durumunda geçerliligini kaybetmekte yasanin gerektirdigi yaptirimin saptanmasi olanagi dogmakta ve "aleyhe bozma yasaginin" sanik yararina saglayacagi etkinlik kalkmaktadir."

3. Ilhan Üzülmez, Mahmut Koca, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 13. Baski, Ankara 2020, s. 646.

4. Ceza Genel Kurulu 20.09.2011, 2011/5-104 E., 2011/183 K.

5. "Sanigin temyizi ile bozulan evvelki hükümde ceza ertelendigi ve bu yönden kazanilmis hak olustugu gözetilmeden, cezanin ertelenmesine yer olmadigina karar verilmesi, bozmayi gerektirir." 2. CD 27.10.1993 T, 11635/11601 E.K. Akt. Günay, Aleyhe Bozma Yasagi, s. 62.

6.Ugur Ersoy, Ceza Muhakemesi Hukukunda Aleyhe Degistirme (reformatio in peius) Yasagi, Ankara 2018, s. 288.

7. "..hükmün açiklanmasinin geri birakilmasi karari aleyhine yalnizca sanik tarafindan itiraz kanun yoluna basvuruldugu, bu sebeple aleyhe degistirme (bozma) yasagi geregi ilk verilen ceza miktarindan daha fazla cezaya karar verilemeyecegi.." Yargitay 14. CD E. 2017/7422, K. 2018/7718 , T. 24.12.2018.

".5271 Sayili CMK'nin 283 ve 307/4. maddelerinde düzenlenen aleyhe bozma veya aleyhe degistirme yasaginin sadece davanin esasini çözümleyen hükümlerle sinirli olarak istinaf veya temyiz yasa yolunda kabul edilmesi sebebiyle aleyhe bozma yasaginin ve ceza bakimindan kazanilmis hak ilkesinden itiraz mercii tarafindan verilen kararlar açisindan söz edilemeyecegi." Yargitay 12. CD, E. 2013/27999, K. 2015/9190, 28.05.2015 Hükmün Açiklanmasinin Geri Birakilmasi: Yasal Sartlarin Yerindeligi Ve Kararin Hukuki Etkileri Üzerine Bir Degerlendirme, M. Emre Tulay, Ankara Haci Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XXV, Y. 2021/p>

8. Ceza Genel Kurulu 23.11.2010,2010/2-180 E., 2010/233 K.

9. YCGK, 06.03.2012, E: 2011/13-384-K: 2012/82, Kaynak: http://www.kazanci.com.tr

10. Özbek/Tepe, Aleyhe Degistirme Yasagi, s. 3785-3786.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.