Turkey: Deprem Kaynaklı Zararların Tazmini

Deprem ve deprem kaynakli can ve mal kayiplari Türkiye için güncel ve hayati bir konu olup; depremzedelerin meydana gelen zararlarinin giderilmesi büyük önem arz etmektedir. Türkiye cografi konumu geregi deprem riskinin yüksek oldugu fay hatlari üzerinde bulunmakta, bu durumun sonucu olarak Marmara Depremi, Elâzig Depremi ve güncel olarak Kahramanmaras merkezli deprem gibi pek çok deprem yasanmakta, elim can ve mal kayiplari söz konusu olmaktadir.

Meydana gelen zararlarin kimden ne kadar ve ne süre içinde talep edilecegi zarara ugrayanlar bakimindan önem arz etmektedir. Idare, yapi maliki ve yüklenicileri, yapi denetim kuruluslari gibi muhtelif gerçek ve tüzel kisilerin sorumlulugu söz konusu olup; zarara ugrayan "depremzedeler" maddi ve manevi tazminat taleplerini ileri sürebilmelidir.

Depremde Olusan Zararlarda Idarenin Sorumlulugu Nedir?

Idarenin etkinlikleri dolayisiyla kisilerin malvarligi veya bedensel bütünlügü zarara ugrayabilir, bu durumlarda idarenin sorumlu olacagi kabul edilmistir. Idarenin sorumlulugu hizmet kusuru sebebiyle sorumluluk ve kusursuz sorumluluk olarak incelenmistir.

Hizmetin kötü islemesi, hiç islememesi veya yavas islemesi hizmet kusuru olarak öngörülmüs olup; hizmet kusurunun kusursuz sorumluluga önceligi söz konusudur. Zira, idarenin hizmetinde kusuru bulunmasi halinde önce bu hale istinaden basvuru yapilmasi gerekmektedir. Idarenin kusursuz sorumlulugu ise risk ve hakkaniyet ilkeleri uyarinca kusur aranmaksizin tazminatin talep edilmesidir.¹

Hukuka Aykiri Fiil

Idare, idari islem ve sözlesmeler dolayisiyla hukuka uygun olmayan fiillerde bulunabilir.

Imar Plani, Yapi Ruhsati ve Yapi Kullanim Izin Belgesi Tesisi

Idare, imar plani yapmak ve yerlesim yerlerini tespit etmekle görevli ve yetkilidir. Idare, belediyeler, Bölge Plani, Nazim Imar Plani, Uygulama Imar Plani yaparak yerlesim yerlerini ve yapilasmanin mümkün oldugu alanlarin tespit edilmesi ile yükümlüdür. Idare söz konusu planlari deprem riskini göz önünde bulundurarak yapma ve gerekli tetkikleri yürütmek zorundadir.

Dere yataklari, fay hatti üzerinde bulunan riskli bölgeler ve gerekli arastirma yapilmaksizin imara açilmis alanlar imar planlarinda yer almakta olup; söz konusu idari islemler hukuka aykiridir. Imar planlarinin amaci yerlesim yerlerinin tespiti ve gelistirilmesi olmakla beraber, idare, insan yasamini riske atan deprem bölgelerinde imar planlarini söz konusu riskleri göz önünde bulundurarak düzenlemekle yükümlüdür.

Hukuka uygun bir biçimde bina insa edilmesi ve kullanilmasi için Imar Kanunu yapi ruhsati ve yapi kullanim izinlerinin alinmasi zorunlulugunu getirmistir. Yapi ruhsati (insaat ruhsati) yüklenici (müteahhit) kisilerin belirli bir alana yapi insa edebilmesi için idareden almasi gereken izindir.

Belediyelerce, mücavir alan sinirlari disinda Valiliklerce (Çevre ve Sehircilik Müdürlükleri) yapi ruhsatinin verilmesinde idare imar planina uygun, mimari, statik, tesisat ve teknik hususlar açidan usule uygun projeye ruhsat verebilir. Idarenin yapi ruhsati verirken üst düzey özen göstermesi, uzmanlarca yapilmis zemin etütlerini dikkate almasi, bölgenin kaçinci deprem kusaginda oldugunu gözetmesi gerektigi belirtilmistir.

Deprem sonrasi meydana gelen hasar göz önünde bulunduruldugunda; yapilasmanin fay hattinin geçtigi alanlarda da vaki oldugu görülmektedir. Idarenin yapi ruhsati tesisi islemini yerine getirirken kanuni sartlara riayet etmedigi göz önünde bulundurularak sorumlulugu gündeme gelecektir. Kaldi ki, yapi ruhsati verilmis ve yapi insa edilmis olsa bile yapi kullanim izninin verilmesi yine bir idari islem niteliginde olmakla beraber, her iki iznin de idarenin (belediyenin) yeterli ve gerekli arastirmayi yapmaksizin tesisi hukuka aykiri fiil niteligindedir.

Kaçak yapilar, idareden gerekli izin alinmaksizin veya iptal edilen ruhsat ile insa edilen yapilar olup; ruhsata aykiri veya ruhsatsiz bu yapilar Il Idare Kurulu veya Belediye Encümeni karari ile yiktirilir. Idarenin yalnizca eylemleri degil, eyleme geçmesi gerekirken hareketsizligi de sorumlulugunu gerektirir. Yikim gerektiren yapilara göz yummakta ve kaçak yapilasmaya izin verilmesi, kaçak yapilasma kaçak kat yapilmasi yoluyla veya projeye aykiri eklenti yapilmasi seklinde hukuka aykiri islem söz konusu olabilir.

Her halde idarenin söz konusu yapilara müdahale etmemesi, kayitsiz kalmasi ve kendine Kanun tarafindan yükletilen görevini yerine getirmemesi hukuka aykiri fiil teskil etmektedir. Deprem esnasinda söz konusu yapilarin yikilmasi ve zararin meydana gelmesi halinde idarenin sorumlulugu dogacaktir. Ayrica, imar kirliligine sebep olma suçu da ilgili yapilari yapan kisiler için degerlendirilmelidir.²

Idarenin Denetim Görevi ve Yapi Denetim Kuruluslarina Izin Verilmesi

Yapi denetimi Çevre, Sehircilik ve Iklim Degisikligi Bakanligi bünyesinde kurulu Yapi Denetim Dairesi Baskanligi tarafindan yürütülür. Idare belirlemis oldugu kriterlere uygun olarak ilgili kuruluslara yapi denetimi yapma yetkisini verebilir. Yapi denetim kuruluslari yapilarin denetimi ve mevzuata uygunlugunu teknik açidan degerlendiren mimar ve mühendislerden mütesekkil tüzel kisilerdir.

Yapilarin mevzuata uygunlugu 4708 sayili Kanun uyarinca belirtilen kosullar ve gereklilikler çerçevesinde denetlenir. Yapilarin Imar Kanunu ve Deprem Yönetmeligi gibi detayli düzenlemelere uygun olarak yapilmasi gerekmekte, gözetim ve denetim ise idarenin yükümlülügünde bulunmaktadir.

Yapilarin insa sürecinden sonra denetlenmesi ve gerekli yaptirimlarin uygulanmasi muhtelif zararlarin ortaya çikmamasi açisindan elzemdir. Idarenin denetim görevini yerine getirmemesi veya yapi denetim kuruluslarina kanunda belirtilen kosullar saglanmadan izin verilmesi idarenin hukuka aykiri islemini teskil eder. Yapi denetim kuruluslarinin sorumlulugu ayrica incelenecek olmasina karsin idarenin de söz konusu denetim islemlerine iliskin sorumlulugu dogacaktir. Deprem meydana geldigi takdirde denetim yükümlülügünü yerine getirmeyen idare sorumlu tutulacaktir.

Kamu Kurumlari için Yapilan Yapilar ve Kamu Hizmetlerinin Aksamasi

Kamu hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli hizmet binalari ile lojman, tesis, okul ve hastane gibi kurumlarin yapilmasi ve toplumun hizmetine sunulmasi idarenin sorumlulugu kapsaminda degerlendirilmelidir. Lojmanda kalan kamu görevlisinin deprem nedeniyle ugramis oldugu zararin giderilmesinde idarenin sorumlu oldugu belirtilmistir.³

Idarenin kamu ihale sözlesmeleri özel hukuk niteligi tasiyan sözlesmelerden sayilmasi sebebiyle sonra irdelenecek olmasina karsin idarenin hizmetlerini sunmasi için sonradan devraldigi yapilarin dayaniklilik ve depreme uygunluk durumunun degerlendirilmesi idari islem niteligindedir.

Devletin insa edilmis yapiyi devralmadan önce detayli bir incelemeden geçirerek kamu hizmeti sunulacak bu yapinin depreme elverisli olmasi hususu irdelenmelidir. Güncel olarak yapilan degerlendirmelerde, birçok kamu kurum ve kurulus yapilarinin depremde yikildigi belirtilmistir. Kamu Ihale Sözlesmesi kapsaminda olmayan ve sonradan tahsis veya kamulastirma yoluyla edinilen yapilarin deprem sebebiyle yikilmasi halinde idarenin sorumlulugu söz konusu olabilecektir.⁴

Kamu hizmetlerinin deprem sebebiyle aksamasi ve zararin meydana gelmesi halinde idarenin sorumlulugu degerlendirilmelidir. Deprem veya sair bir sebeple idarenin sundugu kamu hizmetleri aksayabilir. Saglik, güvenlik gibi kamu hizmetlerinin aksamasi uygun illiyet baginin da bulunmasi kosuluyla idarenin hizmet kusuru kapsaminda degerlendirilecektir. Bu halde deprem sonrasi süreçte saglik, güvenlik ve sair kamu hizmetlerinin sunulmasinda kusurlu davranan idare sorumlu tutulmalidir.

Yagma ve benzeri suç teskil eden fiillerin engellenmesi, hijyen ve temizlik hizmetlerinin saglanarak salgin hastaliklarin önlenmesi için idarenin müdahale etmesi geregi bu kapsamda degerlendirilebilir. Zira, yasanan bir dogal afetin öncülleri oldugu kadar ardillarinin da ayni çerçevede kamu güvenligi ve menfaati geregi saglanmasi idarenin temel görev ve sorumluluklarindandir. Bu yükümlülüklere aykiri davranislar sebebiyle ugranilacak zararlarda idarenin sorumlulugu dogacaktir.

Idarenin Olumlu Yükümlülügü

Idare yalnizca denetim ve gözetim yükümlülügü altinda olmayip devlet tüzel kisisi yasama ve yürütme organlari ile gerekli yasal düzenlemeleri yapmakla da görevlidir. Buna göre Deprem Yönetmeliginin güncel bilimsel ve teknik gelismelere uygun biçimde hazirlanmasi gerekmektedir. Ayrica, ruhsat ve izin belgelerinin kosullarinin da detayli ve titiz biçimde tespiti zaruridir.

Teknik anlamda ilerleme saglandikça söz konusu düzenlemeler revize edilerek güncel duruma uygunluk saglanmali, geçerliligi kalmamis bilgilere istinaden yürürlükte bulunan düzenlemeler tekrar ele alinmalidir. Bunlarin yani sira, yüklenici gerçek ve tüzel kisilerin yapi ruhsatindan ayri olarak insaat yapmaya yetkili olmasina dair ruhsat almasi gerektigi zira ülkemizde pek çok bilgisiz ve tecrübesiz yüklenicinin bulunmasi ve faaliyetinin zarar dogurdugu ifade edilmektedir.⁵

Kamu Ihale Sözlesmelerinden Dogan Sorumluluk

Kamu ihale sözlesmeleri idarenin özel hukuka iliskin sözlesmeleri niteliginde sayilmistir. Bu sözlesmeler vasitasiyla idare kamu hizmetlerini yerine getirmek için kullanacagi yapilarin insasini bir yüklenici ile kanunda öngörülen usule uygun olarak anlasarak yüklemektedir. Bu yapilarin sonradan devralinan yapilara kiyasen denetimi farklilik arz etmektedir.

Yapilarin yapim esnasinda denetimi ilgili müdürlükçe yapilmalidir. Teknik hususlarin denetimi yapinin insa süreci ve teslim sürecinde de idarenin sorumlulugundadir. Idarenin dogru yüklenici insaat firmasini tercih etmesi ve süreci yürütmesi önem arz etmekte olup bu yükümlülüklere aykirilik hukuka aykiri fiil niteligindedir.⁶

Zarar

Idarenin sorumlulugunun sartlarindan ikincisi zarardir. Zararin gerçeklesmis veya gerçeklesmesi kesin gözle bakilmasi gerekmektedir. Ayrica zararin idari faaliyet ile baglantisi olmasi aranmistir. Zarar, ekonomik nitelikte olabilecegi gibi manevi zarar da meydana gelebilir. Ekonomik nitelikte zarar parasal degeri belirlenebilen somut zararlardir.

Bir malin zarar görmesi, yok olmasi, tahrip olmasi, gelirden mahrum kalinma, tibbi tedavi ve ilaç masraflari, geçici isgücü kayiplari gibi zararlar bu kapsamda degerlendirilir. Deprem halinde yapinin yikilmasi, yapinin içindeki esyalarin hasar görmesi, isyeri niteligindeki yapinin isletilememesi sebebiyle mahrum kalinan gelir gibi hususlar zarara konu edilebilecektir.

Manevi zarar kisinin duygu, seref ve ününü etkileyen zararlar olup parasal niteliginin kesin olarak tespiti mümkün degildir. Deprem sebebiyle yakinlarini kaybedenlerin maruz kaldiklari elem ve keder sebebiyle manevi zararlarini talep etmeleri mümkün olacaktir. Tazminat nakdi olarak bir defada veya irad seklinde ödenebilir.

Ilginizi Çekebilir: Deprem Sebebiyle Konutu Hasar Gören Kisinin Haklari Nelerdir?

Illiyet Bagi ve Mücbir Sebep

Tazminat hakkinin dogmasi için zarar ile hukuka aykiri fiil arasinda illiyet bagi bulunmasi aranmistir. Mücbir sebep hallerinin illiyet bagini kesebilecegi ifade edilmistir. Mücbir sebep vuku bulmasi öngörülemeyen ve karsi konulamayan doga olayi olarak nitelendirilmistir. Yargi kararlarinda ve doktrinde bir olayin mücbir sebep sayilabilmesi için "dissallik, öngörülemezlik, karsi konulamazlik" unsurlarini tasimasi gerektigi ifade edilmektedir⁷.

Bir olayin mücbir sebep olarak nitelendirilebilmesi için ilk olarak, olayin gerçeklesmesinin temelinde bir idari davranisin bulunmamasi zorunludur. Ikinci olarak, bir olayin mücbir sebep sayilabilmesi için o olayin karsi konulamaz, önlenemez olmasi zorunludur. Bir olayin karsi konulamaz nitelikte olup olmadigina o olayin sonuçlarina ve siddetine bakilarak karar verilir.

Son olarak, önceden tahmin edilmesinin imkansiz olmasi sarttir. Öngörülemez olaylar olaganüstü ya da olagandisi olaylardir. Siklikla yasanan olaylarin öngörülemez olay olarak nitelendirilmesi imkansizdir. Deprem kusaginda yer alan, devamli depremlerin oldugu bir bölgede deprem mücbir sebep olarak nitelendirilmemelidir.

D.11.D., Karar Tarihi: 29.06.2007, E. 2005/1353, K. 2007/6248;

D.6.D., Karar Tarihi: 12.04.2004, E. 2004/1477, K. 2004/2115. kararindan da anlasilacagi üzere deprem kusaginda yer alan bir bölgede yürütülen faaliyetlerde idarenin depreme karsi hazirlikli olmasi gerekmektedir. Idare bu konuda gerekli çalismalari, arastirmalari, kontrolleri, denetlemeleri yapmadigi takdirde mücbir sebep bahanesine dayanarak sorumluluktan kurtulamayacaktir.⁸

Ne var ki, depremin gerçeklesmesi öngörülebilecek, fay hatlarinin belirli oldugu alanlarda gerçeklesen depremin mücbir sebep olarak kabul edilemeyecegi ifade edilmistir.⁹

Talebin Ileri Sürülmesi

Idareye yöneltilecek tazminat talepleri tam yargi davasi olarak ileri sürülebilir. Hakki ihlal edilen kisinin davaci olarak davayi açmasi icap eder. Idari yargida açilacak olan tam yargi davasinda idari sözlesme olan ihale sebebiyle açilacak davalarda öncelikle ilgili idareye basvuru yolunun tüketilmesi gerekir.

Tazminatin ve zamanasiminin hesaplanmasinda mallara iliskin zararlar ile kisilerin ugramis oldugu zararlar arasinda ayrim gözetilmektedir. Mallarin zarara ugramasi halinde zamanasimi, zararin gerçeklestigi tarih esas alinarak hesaplanir. Süregelen hallerde ise zarara sebebiyet veren olgunun sonlandigi ve zararin kapsaminin belirgin hale geldigi andan itibaren baslar.

Kisilerin ugramis oldugu zararlarda ise kasten geciktirme hali müstesna olmak üzere kararin verildigi tarih esas alinacaktir. Tam yargi davalarinda 60 (altmis) günlük dava açma süresi söz konusudur. Dava açilirken ya hizmet kusuru ya da kusursuz sorumluluk sebebine dayanilmasi gerekir, ayni anda iki kusur haline dayanilmasini Danistay bozma sebebi olarak görmüstür.

Depremde Olusan Zararlarda Yüklenicinin (Müteahhitin) Sorumlulugu Nedir?

Yüklenici eser sözlesmesinden dogan borçlarinin ifasini geregi gibi yerine getirmemesi dolayisiyla is sahibi tarafindan sorumlu tutulabilecegi gibi haksiz fiile dayanarak tazminat talebi ileri sürülebilir.

Yüklenicinin Eser Sözlesmesinden Dogan Sorumlulugu

Eser sözlesmesi yüklenici ile is sahibi arasinda yapildigindan nisbi nitelikte olup söz konusu zarar is sahibi tarafindan sözlesmeye aykiriliga dayanilarak ileri sürülebilir. Yüklenicinin eser sözlesmesinden dogan muhtelif borçlari mevcuttur. Bunlardan deprem konusu özelinde önem arz eden iki yükümlülük yüklenicinin iyi malzeme seçme ve kullanma borcu ile ayiba karsi tekeffül borcudur.

Yüklenici iyi cinsten malzeme kullanmak, eserin sözlesmede aranan nitelikleri tasiyacak biçimde ortaya çikmasina elverisli malzemeleri kullanmak borcu altindadir. Yüklenici kusuru ile malzemenin bozuklugu dolayisiyla meydana gelen zarardan sorumludur. Yapi isleri özelinde toplumun ve devletin yararinin bulunmasi hasebiyle yüklenici daha özenli seçim yapmak yükü altindadir zira ilgili yapi malzemeleri mevzuat uyarinca bazi sinirlara tabidir.

Yapi islerinde kullanilacak malzemenin çökme, yangin, tasiyici sistemin yeterliligi, hijyen, saglik gibi hususlar dikkate alinarak seçilmesi gereklidir. Yüklenici iyi cins malzeme kullanmamasi sebebiyle meydana gelen zarardan dolayi is sahibine karsi sorumludur. Buna göre, depremde meydana gelen çökme, yikim gibi durumlarin malzemenin elverissizligi sebebiyle ortaya çikmasi halinde yüklenici is sahibine karsi maddi tazminat ödemekle yükümlüdür.¹⁰

Yüklenicinin is sahibine karsi borçlarindan bir digeri ayiba karsi tekeffüldür. Ayiba karsi tekeffül borcu eserin ayipli teslim edilmesi halinde yüklenicinin ayiptan dogan sorumlulugu üstlenmesi hali olup is sahibinin kullanabilecegi alternatif haklar mevcuttur. Eserin kullanilma elverisliligini ortadan kaldiran ve ondan yararlanilmasini imkani olmayan haller ayip olarak belirtilmistir.

Ayip açik veya gizli olabilir, gözden geçirme ve bildirim yükümlülügü ayibin çesidine göre farklilik arz eder. Gizli ayibin ortaya çikar çikmaz yükleniciye bildirilmesi gerekir. Eserin yapi iznine, onaylanan projeye, imar durum ve mevzuatina aykiri biçimde yapilmasi ayip kapsamindadir.

Deprem sebebiyle yikilan yapilarda vaki olan ayiplarin ortaya çikmasi zararla ayni zamanda meydana gelmektedir. Eserin ayipli oldugu, örnegin projeye uygun biçimde yapilmadigi deprem sonucu yikildiginda fark edilmekte olup bu ayiplarin gizli ayip niteliginde oldugu kabul edilmelidir.

Gizli ayiplarin yükleniciye bildirilmesi ancak ortaya çikmalari ile mümkün oldugundan is sahibinin kanunda belirtilen haklarini kullanabilecegi söylenmelidir. Kaldi ki, yüklenicinin bilerek gizledigi ayiplar hususunda gözden geçirmeyle fark edilebilecek nitelikte ayip söz konusu olsa dahi is sahibi haklarini kullanabilir ve bu hususlarin bildirimi de gerekmez.

Is sahibi kanunen sözlesmeden dönme, bedelin indirilmesini isteme, ayibin giderilmesini isteme ve tazminat talep etme haklarina sahiptir. Deprem olayinda yikilan yapilar için sözlesmeden dönme, bedelin indirilmesini talep etme ve ayibin giderilmesini isteme mümkün olmasa da is sahibi zararinin tazminini talep edebilecektir. Söz konusu talep hakki tasinmaz yapilar için bes yil, yüklenicinin agir kusuru söz konusu ise yirmi yil zamanasimi süresi içinde kullanilmalidir.

Yüklenicinin Haksiz Fiilden Dogan Sorumlulugu

Kusurlu ve hukuka aykiri fiille bir baskasina zarar veren bu zarari gidermekle yükümlüdür. Kusursuz haksiz fiil halleri de mevcuttur. Haksiz fiilin söz konusu olabilmesi için hukuka aykiri bir fiilin bulunmasi gerekir. Buna göre, deprem halinde yikilan yapilari insa eden yüklenici hukuka, mevzuata aykiri insasi sebebiyle kisilerin mutlak ve nisbi haklarini ihlale yönelik fiil islemis olur.

Yüklenicinin yapi ruhsatina aykiri, projeye aykiri, denetim kosullarinda belirtilen gerekliliklere aykiri fiilleri dolayisiyla zarar görenlerin zararlarinin tazminini talep edebilecektir. Söz konusu fiiller dolayisiyla muhtelif zararlar meydana gelebilir; mevcut, muhtemel ve müstakbel zararin tazmini mümkündür. Yüklenicinin kasit veya ihmali aranir, yüklenicinin isteyerek davranmasi kast, sonucun meydana gelmemesi için yeterli iradesini kullanmamissa ihmal söz konusudur.

Sorumluluk dogmasi için kusurun çesidinin önemi yoktur. Hukuka aykiri fiiliyle zarar veren yüklenici mal ve cana gelen zarar kalemlerinden; tedavi giderleri, kazanç kaybi, çalisma gücünün azalmasi veya yitirilmesinden dogan kayiplar, ekonomik gelecegin sarsilmasindan dogan kayiplar, defin masraflari, destekten yoksun kalma tazminati, telef veya hasara ugrayan malin bedelini tazmin edecektir. Söz konusu davada hukuk mahkemeleri yetkili olup iki yillik zamanasimi süresi failin ve zararin ögrenildigi tarihten baslar.

Ancak, her halükarda fiilin islendigi tarihten itibaren on yil içinde zamanasimi süresi dolar, ceza kanunlarinda öngörülen bir zamanasimi varsa bu esas alinir. Örnegin, kasten adam öldürmenin zamanasimi yirmi bes, taksirli adam öldürmenin zamanasimi on bes yil olarak ceza kanunlarda tespit edilmis oldugundan söz konusu zararlar için bu zamanasimi süreleri geçerli olacaktir.¹¹

Depremde Olusan Zararlarda Yapi Malikinin Sorumlulugu Nedir?

Yapi maliki, yapinin mülkiyet hakkini haiz kisi olup satis sözlesmesi yoluyla mülkiyeti bir baska kisiye devretmis olabilecegi gibi kira sözlesmesi yoluyla kiraya veren sifati kazanarak sorumlulugu söz konusu olabilecektir. Ayrica yapi malikinin kusura dayali ve kusursuz haksiz fiil hallerinde sorumlulugu degerlendirilmelidir.

Yapi Malikinin Satis Sözlesmesinden Dogan Sorumlulugu

Yapi maliki eseri yükleniciden teslim aldiktan sonra bir üçüncü kisiye mülkiyeti devredebilir. Satis sözlesmesi mülkiyeti devir amaci ile yapilmakla beraber saticiya ayiba karsi tekeffül borcu yüklemektedir. Ayip, bulunmasi gereken niteliklerin söz konusu malda olmamasi halinde degerlendirilir.

Elverisliligi azaltan veya ortadan kaldiran eksiklik niteligindeki ayip, yapilarin deprem dolayisiyla yikilmasi halinde söz konusudur zira satisa konu tasinmazin yapida bulunmasi gereken nitelikleri haiz olmamasi eksiklik niteligindedir. Yapida bulunmasi gereken nitelikler sair mevzuatta, deprem yönetmeligi basta olmak üzere, yer almaktadir.

Ayiba karsi tekeffül borcunda gözden geçirme ve bildirim yükümlülügüne uyulmasi gerekir, ancak gizli ayip söz konusu ise bu ayip ortaya çikinca bildirilmelidir. Yapilarda mevcut bulunan ayiplar, malzemenin iyi cins olmamasi, kolonlarin yetersiz olmasi gibi, gizli ayip olarak nitelendirilebilir. Ayrica agir kusurlu satici bildirim yükümlülügüne uyulmadigini ileri sürerek sorumluluktan kurtulamaz.

Buna ilaveten, saticiligi meslek edinen kisilerin de bildirim süresine uyulmadigini ileri sürmesi mümkün degildir, bu halde yapi satisini ticari faaliyet olarak yürüten kimseye karsi tazminat talebi bildirim süresine uyulmasa dahi ileri sürülebilir. Ayibin vaki olmasi halinde kanun muhtelif haklari aliciya tanimis ise de deprem halinde yikilan yapinin alicisi konumundaki kisi zararinin tazminini talep hakkini kullanabilecektir.

Yapi Malikinin Kira Sözlesmesinden Dogan Sorumlulugu

Yapi maliki yapiyi kira sözlesmesi akdederek kiraya verenin kullanimina birakmis olabilir. Kira sözlesmesi uyarinca kiraya veren konumunda bulunan yapi maliki sözlesme süresince kiralanani kullanmaya elverisli halde bulundurma ve elverisli halde teslim etme borcu altindadir. Ayiba karsi tekeffül niteliginde olan bu borç kiralanan tasinmazin kullanim amacina uygun bulundurulmasini kapsar.

Buna göre, kiraya veren yapida bulunmasi gereken niteliklerin mevcut oldugu tasinmazi elverisli olarak kiraciya teslim etmelidir. Deprem aninda yikilan ve kiracinin zararina sebebiyet veren elverissiz tasinmaz kiraya verenin zarari tazmin borcunu dogurur. Kiraci maddi ve manevi tazminat taleplerini ileri sürebilir.¹²

Yapi Malikinin Haksiz Fiil Sorumlulugu

Yapi maliki kusurlu hukuka aykiri fiili ile sebebiyet vermis oldugu zararlari tazminle yükümlüdür. Örnegin, yapinin yikilmasi sebebiyle zarar gören aracin sahibi yapi malikinin sorumluluguna basvurabilir. Bunun yani sira yapi maliki için özel bir kusursuz sorumluluk hali öngörülmüstür.

Yapi malikinin kusurunun aranmadigi bu halde yapi malikinin fiili egemenligi ve buna bagli özen yükümlülügü söz konusudur. Bina veya diger bir yapinin yapilis bozuklugu ile bakim eksikliklerinden dogan zararlar bu kapsamdadir. Binanin tahsis edildigi amaç, yapi tipi gibi hususlar dikkate alinarak yapinin yapilis bozuklugu tespit edilir.

Bu halde malik üçüncü kisinin maddi ve manevi zararini gidermekle yükümlüdür. Zarar ile bozukluk arasindaki illiyet bagi mücbir sebep ile kesilebilir, ne var ki depremin dayanikli binalari yikmayarak bir kisim binalara zarar vermesi hali bozukluga isaret eder ve illiyet bagini keser nitelikte kabul edilmez. Deprem esnasinda yoldan geçen kisinin üzerine yikilan bina dolayisiyla zarara ugrayan kisi bu kapsamda tazminat talep edebilir. Oturma ve intifa hakki sahipleri de yapi maliki gibi bu kapsamda sorumludur.¹³

Depremde Olusan Zararlarda Yapi Denetim Kuruluslarinin Sorumlulugu Nedir?

Yapi denetim kuruluslari idare tarafindan kendilerine yükletilen denetim görevinin yerine getirilmesi kapsaminda sorumlu tutulmuslardir. Yapi denetim kuruluslari 4708 sayili kanun uyarinca risk esasli denetim yapmakla görevli olup yapi hasarindan dogan zararlardan yapi sahibi ve idareye karsi sorumludurlar. Yapi denetim kuruluslari, yapinin ruhsat ve eklerine, fen, sanat ve saglik kurallarina aykiri, eksik, hatali ve kusurlu yapilmis olmasi halinde denetim sürecinde bunlari tespit etmekle yükümlüdür.¹⁴

Aksi halde yapida meydana gelen her türlü hasardan kusurlari oraninda binanin tasiyici sisteminden dolayi 15 yil tasiyici olmayan diger kisimlardaki zarardan ise 2 yil süre ile sorumludurlar. Yapi hasarindan dogmayan ve deger kaybi niteliginde olmayan üçüncü kisi ve yapi sahibinin can ve mal kayiplari genel hükümler çerçevesinde tazmin edilebilir.¹⁵

Karayollarindan Dogan Zararlardan Sorumluluk

Karayolu yapim ve isletimi idarenin yükümlülügünde olup meydana gelen zararlardan idare hizmet kusuru sebebiyle sorumlu olacaktir. Karayolunun yalnizca yapimi degil isletimi de idarenin sorumlulugundadir. Deprem sebebiyle karayolunda meydana gelen isletim aksakliklarinin yol açtigi maddi ve manevi zararlarin tazmini idareden talep edilecektir Karayollarinda alinacak önlemler ve teknik hususlar Türkiye Karayollari ve Demiryollari Tünelleri Ile Diger Zemin Yapilari Deprem Yönetmeligi uyarinca tespit edilmis olup idare mevzuata uygun biçimde isletimi saglamalidir.¹⁶

Zorunlu Deprem Sigortasi ve Zorunlu Trafik Sigortasi

Zorunlu deprem sigortasinda sigortalanan riziko dogal afet niteligindeki depremdir. Menfaat sahipleri malik ve intifa hakki sahipleridir. Kat Mülkiyeti Kanunu kapsamindaki bagimsiz bölümler, tapuya kayitli ve özel mülkiyete tâbi tasinmazlar üzerinde mesken olarak insa edilmis binalar, bu binalarin içinde yer alan ve ticarethane, büro ve benzeri amaçlarla kullanilan bagimsiz bölümler, dogal afetler nedeniyle Devlet tarafindan yaptirilan veya verilen kredi ile yapilan meskenler kapsama dahildir. Depremin, yangin, infilak ve yer kaymasi dahil, sigortali binalarda ve temellerinde, dogrudan neden olacagi maddî zararlar rizikonun gerçeklestigi yer ve tarihte, binanin piyasa rayiçlerine göre bulunan yeni insa bedeli esas alinarak karsilanacaktir.¹⁷

Zorunlu trafik sigortasi motorlu araçlarin isletilmesi halinde üçüncü kisilerin ölüm, yaralanma ve her türlü zararinin tazminine iliskindir. Zorunlu trafik sigortasinda maddi zarar, saglik giderleri, sürekli sakatlik ve destekten yoksun kalmaya dair tazminat talepleri ileri sürülebilse de aracin isletilmesi dolayisiyla bir baskasina verilen zarar rizikosunu teminat altina alan zorunlu trafik sigortasi depremden dogan zararlara dair taleplere konu olamaz.¹⁸

Buna karsin, kasko sözlesmesi (araç kaskosu) deprem, toprak kaymasi, firtina, dolu, yildirim veya yanardag püskürmesi nedeniyle meydana gelen zararlari teminat altina almis oldugundan deprem halinde riziko gerçeklesmis ve zarar talep edilebilir hale gelmis olacaktir. Kasko sözlesmesi (araç kaskosu) zorunlu sigorta olmayip araçta meydana gelen zarar eksper vasitasiyla tespit ettirilerek sigorta tazminati ilgili sigorta sirketi tarafindan alacakliya ödenir.¹⁹

Ilginizi Çekebilir:

• Zorunlu Deprem Sigortasi Nedir?
• Zorunlu Deprem Sigortasinin Kapsami Nedir?
• Zorunlu Deprem Sigortasi Hakkinda Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?

Olaganüstü Hal ve Kapsami

Deprem sebebiyle meydana gelen sürecin yönetilmesi amaciyla 09.02.2023 tarihli TBMM Birlesiminde on ili kapsayan üç ay süreli olaganüstü hal ilan edilmistir. Olaganüstü halin tabii afet halinde ilan edilmesi durumunda felakete ugrayanlarin kurtarilmasi, meydana gelen hasar ve zararin telafisi için ihtiyaç duyulan ve hemen saglanamayan para ve her türlü tasinir ve tasinmaz mallar ve yapilmasi gereken isler; para, mal ve çalisma yükümlülügü ile saglanacagi ifade edilmistir. Bu kapsamda öncelikle kamu kaynaklarinin kullanilmasi öngörülmüs olsa da bölgede bulunan gerçek ve tüzel kisilerden arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, ilaç ve tibbi malzeme ile giyecek ve diger maddeler istenebilir. Ayrica, 18-60 yas arasindaki kisilere çalisma yükümlülügü getirilmesi de olanaklidir.

Devlet, yerlesim yerlerine giris ve çikislari sinirlandirmak ve bu yerleri bosaltmak, egitime ara vermek, konaklama tesislerini gerektiginde kapatarak olaganüstü halin gerekleri uyarinca kullanmak, tehlikeli binalari yikmak, haberlesme araç ve gereçlerinden yararlanmak üzere bunlara el koymak yetkisini haizdir.

Olaganüstü hal ilan edildigi takdirde temel hak ve özgürlüklerin sinirlandirilmasi söz konusu olacaktir. Kisilerin mülkiyet, seyahat özgürlügü gibi temel hak ve özgürlükleri sinirlandirilmaktadir. Ayrica, kanunlarda öngörülen sinirlamalarin degistirilmesi de mümkün olmaktadir, örnegin Kahramanmaras merkezli deprem sonrasi gözlemlenen hirsizlik ve yagma suçlarda gözalti süresi dört güne çikarilmistir.²⁰

Kaynakça

• Atay, Ender Ethem, (2012), Idare Hukuku, Turhan Kitabevi.
• Atay, Ender Ethem, Odabasi, Hasan, Gökcan, Tahsin, (2003), Idarenin Sorumlulugu ve Tazminat Davalari, Seçkin Yayincilik
• Ates, T. (2013), Deprem Hukuku, Bilge Yayinevi.
• Biten, B. Y. . (2022). Kasko sözlesmesi (Yayin No: 722785) [Yüksek Lisans, Akdeniz Üniversitesi].Yüksekögretim Kurulu. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=bE3l0bKDtxaHqOafFgpWTg&no=Vg4o0nNAxmpp1q66t6dGcQ)
• Bucaktepe, A. (2015). Depremden Dolayi Idarenin Sorumlulugu . Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi , 17-18 (26-27-28-29) , 93-122 . Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/duhfd/issue/23027/246202)
• Duman, Ilker Hasan, (2017) Insaat Hukuku, Seçkin Yayincilik.
• ISIK, K. . (2019). Türkiye'de olaganüstü hal dönemlerinde temel hak ve özgürlüklerin sinirlandirilmasi (Yayin No: 603888) [Yüksek Lisans, Çankaya Üniversitesi]. Yüksekögretim Kurulu.
• Karayalçin, Y. (2003). Müteahhidin ve Yapi Denetim Kurulusunun Deprem Zararindan Sorumlulugu – Garanti Süresi- Zamanasimi Def'i- Dürüstlük Ilkesine Aykirilik. Ticaret Hukuku ve Yargitay Kararlari Sempozyumu, 0, s. 27-30.
• Kaya, Z. . (2021). Trafik Sigortasi kapsaminda sigortacinin tazminat ödeme yükümlülügü (Yayin No: 675488) [Yüksek Lisans, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi]. Yüksekögretim Kurulu. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=3VM36BZlJYIj8YNEMLfgbg&no=aa51IP4gZkXCg00AsecUOQ)
• OGUZMAN, Kemal/ ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt: 2, 15. Basi, Istanbul, Vedat Kitapçilik, 2020.
• Yavuz, E. (2018). Prof. Dr. Hüseyin Hatemi'ye 80. Yil Armagani (80. Yil Sempozyumu Tebligleri). Y. Güllüoglu Altun (Yay. haz.), Yapi Malikinin Sorumluluguna Iliskin Türk Borçlar Kanunu ve 4708 S. Yapi Denetimi Hakkinda Kanunundaki Hükümlerin Karsilastirilmasi(s. 305-310). On Iki Levha Yayincilik.
• Yayla, A. (2015). Idarenin Kusursuz Sorumlulugu. On Iki Levha Yayincilik.
• Yongalik, A. (2001). Zorunlu Deprem Sigortasi. Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 21, s. 164-165.
• ZEVKLILER, Aydin GÖKYAYLA, Emre, Borçlar Hukuku Özel Borç Iliskileri, 20. Basi, Istanbul, Vedat Kitapçilik, 2020.

Referanslar

• 1. Yayla, A. (2015). Idarenin Kusursuz Sorumlulugu. On Iki Levha Yayincilik.
• 2. Ates, T. (2013), Deprem Hukuku, Bilge Yayinevi.
• 3. D.10.D. 04.05.1999, 7453/2213.
• 4. Atay, Ender Ethem, Odabasi, Hasan, Gökcan,Tahsin (2003), Idarenin Sorumlulugu ve Tazminat Davalari, Seçkin Yayincilik.
• 5. Atay, Ender Ethem, (2012), Idare Hukuku, Turhan Kitabevi
• 6. ibid.
• 7. Özay, Il Han, Günisiginda Yönetim, Filiz Kitabevi, Istanbul 2004, s. 878; Gözler/Kaplan, s. 788. Gözübüyük mücbir sebebin unsurlarinin "kusursuzluk, sezilemezlik, karsi konulamazlik, gerçeklik" oldugunu ifade etmektedir. Gözübüyük, s. 66; "Gerek yargisal kararlar, gerekse ögretide kabul edilen bu tanimlamaya göre zorlayici sebep kavramini olusturan temel unsur, "dissalligin" yani sira "önlenemez" ve "öngörülemez" olmasidir". D.I.D.D.K., Karar Tarihi: 17.12.2009, E. 2008/11, K. 2009/3108.
• 8. Bucaktepe, Adil, DEPREMDEN DOLAYI IDARENIN SORUMLULUGU, s. 93-122.
• 9. Bucaktepe, A. (2015). Depremden Dolayi Idarenin Sorumlulugu. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17-18 (26-27-28-29) , 93-122. Retrieved from: (https://dergipark.org.tr/tr/pub/duhfd/issue/23027/246202)
• 10. Duman, Ilker Hasan, (2017), Insaat Hukuku, Seçkin Yayincilik.
• 11. OGUZMAN, Kemal/ ÖZ, Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt: 2, 15. Basi, Istanbul, Vedat Kitapçilik, 2020.
• 12. ZEVKLILER, Aydin GÖKYAYLA, Emre, Borçlar Hukuku Özel Borç Iliskileri, 20. Basi, Istanbul, Vedat Kitapçilik, 2020.
• 13. ibid.
• 14. Yavuz, E. (2018). Prof. Dr. Hüseyin Hatemi'ye 80. Yil Armagani (80. Yil Sempozyumu Tebligleri). Y. Güllüoglu Altun (Yay. haz.), Yapi Malikinin Sorumluluguna Iliskin Türk Borçlar Kanunu ve 4708 S. Yapi Denetimi Hakkinda Kanunundaki Hükümlerin Karsilastirilmasi (s. 305-310). On Iki Levha Yayincilik.
• 15. Karayalçin, Y. (2003). Müteahhidin ve Yapi Denetim Kurulusunun Deprem Zararindan Sorumlulugu – Garanti Süresi- Zamanasimi Def'i- Dürüstlük Ilkesine Aykirilik. Ticaret Hukuku ve Yargitay Kararlari Sempozyumu, 0, s. 27-30.
• 16. ibid.
• 17. Yongalik, A. (2001). Zorunlu Deprem Sigortasi. Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 21, s. 164-165.
• 18. Kaya, Z. . (2021). Trafik Sigortasi kapsaminda sigortacinin tazminat ödeme yükümlülügü (Yayin No: 675488) [Yüksek Lisans, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi]. Yüksekögretim Kurulu. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=3VM36BZlJYIj8YNEMLfgbg&no=aa51IP4gZkXCg00AsecUOQ)
• 19. Biten, B. Y. . (2022). Kasko sözlesmesi (Yayin No: 722785) [Yüksek Lisans, Akdeniz Üniversitesi]. Yüksekögretim Kurulu. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=bE3l0bKDtxaHqOafFgpWTg&no=Vg4o0nNAxmpp1q66t6dGcQ)
• 20. ISIK, K. (2019). Türkiye'de olaganüstü hal dönemlerinde temel hak ve özgürlüklerin sinirlandirilmasi (Yayin No: 603888) [Yüksek Lisans, Çankaya Üniversitesi]. Yüksekögretim Kurulu.

Anahtar Kelimeler: Deprem Kaynakli Zararlarin Tazmini, Evi Yikilan veya Hasar Gören Vatandasin Haklari, Deprem Nedeniyle Ortaya Çikan Zararlar, Depremde Olusan Zararlardan Idarenin Sorumlulugu, Deprem Can ve Mal Kayiplarinin Tazmini.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.