Dünyada “dark patterns” olarak bilinen ve Reklam Kurulu (“Kurul”) tarafından Türkçede “Karanlık Tasarımlar” olarak adlandırılan haksız ticari uygulamalar Reklam Kurulu'nun da radarına girmiştir. Karanlık tasarımlar aslında Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği'nde ("Yönetmelik”) düzenlenen haksız ticari uygulamalar olarak değerlendirilebilir. Yönetmelik uyarınca tüketiciye yönelik bir ticari uygulamanın; mesleki özenin gereklerine uymaması ve ulaştığı ortalama tüketicinin ya da yöneldiği grubun ortalama üyesinin, bir mal veya hizmete ilişkin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozması veya bozma ihtimalinin olması durumunda haksız olduğu kabul edilir. Tüketiciye yönelik ticari uygulamaların, ortalama tüketicinin bilinçli olarak karar verme yeteneğini azaltarak normal şartlar altında taraf olmayacağı bir tüketici işlemine taraf olmasına yol açması halinde, tüketicilerin ekonomik davranış biçimini önemli ölçüde bozduğu kabul edilir.
Buna göre Yönetmeliği'n ekinde yer alan Haksız Ticari Uygulama Olarak Kabul Edilen Örnek Uygulamalar kapsamında “Aldatıcı Ticari Uygulamalar” başlığı altında 22'nci bendinde “İnternet ortamında bir mal veya hizmete ilişkin yönlendirici ara yüz tasarımları, seçenekler ya da ifadeler gibi araçlarla tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkileyen ya da normal şartlar altında vereceği kararda satıcı veya sağlayıcı lehine değişikliklere yol açmayı hedefleyen yöntemler kullanmak” şeklindeki fiiller özel olarak haksız ticari uygulama olarak düzenlenmiştir. Buna göre; internet başta olmak üzere dijital ortamlarda tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkileyen ya da normal şartlar altında vereceği kararda satıcı veya sağlayıcı lehine değişikliklere yol açmayı hedefleyen manipülatif ara yüz tasarımları, seçenekler ya da ifadeler gibi araçlarla yöntemler kullanmak dürüstlük kurallarına aykırılık teşkil etmekte olup bu fiillerin karanlık tasarımlar olduğu değerlendirilebilir.
Kurul, dijital ortamlarda tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesini olumsuz etkilemeye yönelik, önceden seçili opsiyonların tüketicilere sunulması, tüketicileri belirli tercihlere yönlendirmek için diğer seçeneklerin zorlaştırılması gibi karanlık tasarım uygulamalarında bulunan firmalar hakkında idari yaptırım cezalarına karar vermiştir1. Buna göre;
- Tüketicileri hızlı bir şekilde satın alma işleminin gerçekleştirilebileceği sayfaya yönlendirerek yıllık abonelik için daha kolay bir yol sunarken, aylık abonelikler için tüketicilerin daha fazla bilgi alabileceği bir sayfaya yönlendirerek daha zor bir yol sunulmasını Kurul, tüketicilerin normal şartlar altında taraf olmayacakları bir sözleşmeye taraf olmaya zorlanması ve tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesinin olumsuz etkilenmesi olarak değerlendirmiştir.
- Kurul, tüketiciler bilet alma sayfasına geldiğinde, çok sayıda tüketicinin biletleri satın almaya çalıştığına yönelik bildirimlerin tüketicilerin ekonomik karar verme ve seçim yapma iradesinin olumsuz etkilenmesi olarak değerlendirmiştir.
- Tüketicilere çeşitli abonelik seçenekleri sunulurken en uzun süreli ve sağlayıcı için en avantajlı olan abonelik modelinin önceden seçilmesini Kurul, tüketicilerin normal şartlar altında taraf olmayacakları bir sözleşmeye taraf olmaya zorlanması ve tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesinin olumsuz etkilenmesi olarak değerlendirmiştir.
- Sağlayıcı tarafından sunulan ürünün güncellenmiş bir versiyonunu satın almaya yönelik araçları daha dikkat çekici bir şekilde tasarlarken, ürünün eski versiyonunu elde tutmaya yönelik araçları ayırt edilemeyecek şekilde tasarlamayı Kurul, tüketicilerin normal şartlar altında taraf olmayacakları bir sözleşmeye taraf olmaya zorlanması ve tüketicilerin karar verme veya seçim yapma iradesinin olumsuz etkilenmesi olarak değerlendirmiştir.
Footnote
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.